Hoofdstuk 1 Thema Klimaat en energie

Op voorspraak van de auditcommissie heeft het presidium besloten dat we startend met de kadernota 2024 gaan werken met thema’s. Dit doen we eerst met een voorbeeldthema. De invulling van het voorbeeldthema geeft richting aan de manier waarop we belangrijke Lochemse thema’s integreren in kaderstelling en besluitvorming. Met de thema’s zoeken we naar manieren om integraal te sturen op grote maatschappelijke uitdagingen, zoals de woningnood, ontheemden- en asielcrisis en de energie- en klimaatcrisis.

Vraagstukken rond Klimaat en Energie raken zowel inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties als de gemeentelijke organisatie. Belangrijke onderwerpen binnen dit thema zijn klimaatneutraal 2050, het voorkomen van klimaateffecten (denk aan hittestress), een klimaatbestendige openbare ruimte en gebruik van duurzame energie voor alle eigen gebouwen. 

Het nationale Klimaatakkoord heeft doelstellingen voor het beperken van de uitstoot van broeikasgassen via de thema’s duurzame opwek elektriciteit, gebouwde omgeving, industrie en bedrijfsleven, landbouw en landgebruik en mobiliteit. Op deze onderwerpen is de invloed van de gemeente zeer wisselend. 
De gemeente is bij al deze onderwerpen voor het Rijk een belangrijke partner. Daarom ondersteunt het Rijk de gemeenten in ieder geval tot 2030 met extra geld om capaciteit in te huren. Eind 2023 leggen we de raad een routeplanner ter besluitvorming voor. Die routeplanner is een uitvoeringsplan richting klimaatneutraliteit. Korte en lange termijn activiteiten koppelen we aan de doelen uit het Klimaatakkoord. Dit is voor de raad het moment om keuzes te maken over de doelen waarnaar we streven. De routeplanner vertalen we de komende jaren in de kadernota om de doelen binnen dit thema samen met onze partners te halen. In de kadernota 2025 zullen we dit thema daarom verder uitwerken dan nu het geval is.  

Er zijn verschillende trends die een rol spelen in het klimaat- en energiewerkveld.
We zien een trend in ons weerbeeld waardoor droogte, hittestress maar ook periodes van wateroverlast steeds vaker voorkomen. Water en bodem als leidende principes in de ruimtelijke ontwikkeling sluiten hierop aan. Bij toekomstige ontwikkelingen houden we hier rekening mee (denk hierbij bijv. aan de woningbouwplannen en de aanpak van de droogte in de Achterhoek). 

De stijging van de energietarieven heeft geleid tot een versnelde bewustwording van het energieverbruik onder inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. En hoewel daar niet altijd een formele rol voor de lokale overheid ligt, willen we de beantwoording van vragen wel faciliteren om hen daadwerkelijk op gang te helpen hun gebouwen energiezuiniger te maken. 
De afgelopen periode hebben we gemerkt dat onvoorziene ontwikkelingen het beeld kunnen doen kantelen en de doelen geforceerd naar een later tijdstip laten verschuiven. De druk op het elektriciteitsnet maakt dat bijvoorbeeld de opwek van elektriciteit via zonnevelden anders moet worden ingericht om een stabiel energienetwerk te kunnen behouden. Door de geografische grens tussen Gelderland en Overijssel, waar een andere netbeheerder actief is, hebben we veel landelijk gebied waar we het eindpunt vormen en waar het net weinig (over)capaciteit heeft. 

Binnen de gemeente Lochem is een aantal  bedrijven aanwezig met een zeer groot energieverbruik. Wijzigingen in de productie of omzet kunnen grote gevolgen hebben voor het totale energieverbruik binnen de gemeentegrenzen. Vanuit de gemeente is dit niet beïnvloedbaar: bij de formulering van doelstellingen voor energiebesparing is dit om die reden een onzekere factor.  

Wel zijn er extra mogelijkheden voor alternatieve energievoorzieningen, zoals bijvoorbeeld de inzet van kleine windmolens op erven alsmede biogas. Grote bedrijven zullen mogelijk biogas af gaan nemen van lokale producenten (agrariërs). Biogas kan in dat geval optreden als stabiliserende factor voor het energiesysteem. 

De plaatsing van kleine windmolens met een tiphoogte van minder dan 45 meter vormt een andere oplossing om lokaal energie op te wekken. Met name agrariërs zien mogelijkheden om deze windmolens te plaatsen. Dit past binnen ons beleid van Kleinschalig wind. Lastig element hierbij is dat zeer recent de provincie aangaf dat met het oog op de fauna mogelijk belemmeringen aanwezig zijn om deze windmolens te vergunnen. De gemeente gaat om die reden met de provincie in gesprek.  

Het belangrijkste doel is:

 

Klimaatneutraal in 2050
In het coalitieakkoord 2022-2026 namen wij de doelstelling ‘klimaatneutraal in 2050’ op. Dit klinkt niet alleen breder dan energieneutraal, dit is ook daadwerkelijk het geval. Bij de doelstelling klimaatneutraal gaat het niet uitsluitend om de vervanging van fossiele brandstoffen door duurzaam opgewekte energie. Beperking van de uitstoot van broeikasgassen is het leidende principe.
Subdoelen hierbij zijn:

 

1.    Gemeentelijk vastgoed verduurzamen
Voor de verduurzaming van gemeentelijke gebouwen geldt als basis een door de gemeenteraad aangenomen motie. Bij groter onderhoud dan wel investeringen kiezen wij voor duurzame maatregelen mits dit economisch verantwoord is. Voorbeelden zijn de projecten MFA Gorssel, verduurzaming van De Beemd en op hand zijnde projecten in Eefde, Harfsen, Laren en de brandweerkazernes.

2.    Beperken schade klimaatverandering
Een ander doel is de maatschappelijke schade door klimaatverandering zo veel mogelijk te beperken door ons erop aan te passen (klimaatadaptatie). Ambitie is een op de klimaatverandering aangepaste buitenruimte in 2050. Dit doen we gebiedsgericht, integraal en in samenspraak met de gemeenschap. De grootste kansen bieden de nieuwbouwlocaties waar vanaf de start aandacht aan klimaatadaptatie wordt besteed. We voorkomen daarmee ernstige wateroverlast, droogte- en hittestress.

3.    Verduurzaming sociale woningen
Voor de bestaande woningvoorraad maken we afspraken met de woningcorporaties over verduurzaming van hun bezit en proberen we de aanpak van wijken te koppelen aan klimaatadaptieve maatregelen in de openbare ruimte.

Als indicator gebruiken we het % hernieuwbare elektriciteit en het % hernieuwbare energie. Voor Lochem ligt dit op respectievelijk 70% en 9,9%. 

 

 

In Lochem zien we een sterk stijgende hernieuwbare energie-productie door de realisatie van een aantal grote zonneparken. Door het tijdelijk stopzetten van het beleid grootschalig zon zal er een afvlakking in deze lijn optreden. De hoeveelheid zon op particulier dak neemt overigens door de stijgende energieprijzen flink toe. Doordat de cijfers achterlopen is dit nog niet in deze figuur opgenomen. 

 

In de RES1.0 zijn regionale doelstellingen ten aanzien van de totale grootschalige hernieuwbare energieproductie in 2030 opgenomen. Deze doelen zijn niet onderverdeeld naar gemeentes. In de voortgangsrapportage 2023 (planning medio 2023) wordt de voortgang in de regio en per gemeente weergegeven. 

 

In het Klimaatadaptatieplan Lochem zijn 10 praktische indicatoren benoemd die we (gaan) hanteren bij nieuwbouw, reconstructie en herontwikkeling. Het gaat daarbij om minimale percentages groen, afstanden tot koele plekken en schaduw op loop- en fietsroutes, speelplaatsen en particulier terrein. Ook het vergroenen van daken en het natuurinclusief bouwen is onderdeel va het klimaatadaptatieplan. Bij de (her-)inrichting van wijken moet rekening gehouden worden met vloerpeilen en peilen van de kruipruimtes, waterberging en waterdoorlatendheid van verhardingen. We volgen de ontwikkelingen en kijken goed naar indicatoren die ons verder helpen in het bereiken van onze doelen. Deze nemen we zo nodig op in volgende kadernota’s.

1.    Lokale Aanpak Isolatie (2023-2028)
Vanuit het Rijk worden drie tranches uitgezet voor de lokale aanpak van woningisolatie. De regeling heeft betrekking op de slecht geïsoleerde woningen in particulier eigendom. De gemeente Lochem ontvangt van het Rijk per tranche drie jaar lang een bijdrage waarmee we particulieren ondersteunen om hun woningen te isoleren. De eerste tranche is inmiddels toegekend (april 2023) en mag worden besteed t/m 2026. 
We ontvangen een bedrag van € 575.000 voor de jaren 2023-2026 (1e tranche). We gaan ervan uit dat er voldoende aanvragen binnenkomen om deze middelen te besteden in de periode 2023-2025.
Voor de jaren 2025-2027 (2e tranche) en 2026-2028 (3e tranche) ontvangen we € 1.150.000 per tranche.  

 

2.    Capaciteit Decentrale Overheden Klimaat en Energie (2023-2030)
Van het Rijk ontvangen wij voor de periode 2023 – 2030 geld om extra personele capaciteit in te huren. De jaarlijkse bedragen liggen rond de € 675.000. Deze formatie is bedoeld voor de brede opgaven vanuit het klimaatakkoord. Wij zetten dit geld in voor onder andere:
•    Invullen structurele vacatures voor klimaatadaptatie, bedrijven en energie, milieubeleid.
•    Inhuur van expertise voor onder andere buurtbegeleiding, routeplanner, ontzorgingsvoorziening op een fysieke plek, beleidskader grootschalige opwek en de Maatschappelijke Tender.  
•    Een betere sturing op de klimaat- en energie agenda  binnen de organisatie door een programmatische aanpak. We huren hiervoor extra capaciteit en expertise in.
•    Het opstellen van een routekaart en doelstellingen waarin we concrete doelen opnemen.
•    Het opzetten van een informatie en ontzorgingsstructuur voor burgers en bedrijven in 2023. Dit wordt in de komende jaren in stand gehouden.  
•    Het onderzoeken van de ontwikkeling en mogelijkheden van buurtbatterijen en onderlinge verkoopmogelijkheden. 

 

3.    Sustainable Development Goals 
Met ondernemers gaan we onderzoeken of een deel van de Sustainable Development Goals in de toekomst een plek kunnen krijgen in de economische agenda.

 

4.    Hernieuwbare opwek
We staan open voor de opwek, opslag en omzetting van hernieuwbare energie. In 2024 gaan we ook aan de slag met het beleidskader grootschalige duurzame opwek (zon en wind). We gaan onderzoek doen of we gaan werken volgens het Maatschappelijke Tender principe. We zijn hierbij afhankelijk van de uitkomsten van landelijk onderzoek naar de milieunormen voor windturbineparken: die worden eind 2023 verwacht. Voor de daadwerkelijke realisatie van grootschalige opwek is wel nieuwe ruimte op het elektriciteitsnet of een opslagvoorziening noodzakelijk. 

 

5.    Klimaatadaptatieplan Lochem - uitvoeringsprogramma (2021-2025)
We voeren het uitvoeringsprogramma uit. In het programma hebben we de belangrijkste knelpunten bepaald die het gevolg zijn van klimaatverandering en wat we daaraan gaan doen. Deze knelpunten pakken we gezamenlijk met de lokale, regionale en landelijke betrokkenen op. 

In de routekaart klimaat en energie voor gemeenten worden diverse data genoemd waarop regelingen en verplichtingen ingaan. Dit heeft invloed op de toekomstige werkwijze van de gemeente. 

 

1.    Gebouwde omgeving
Voor de gebouwde omgeving geldt dat er vanuit het nationaal isolatieprogramma steeds meer eisen gesteld zullen worden. Ook woningeigenaren moeten gaan voldoen aan standaarden voor isolatie. In het maatschappelijk vastgoed en de bedrijfsgebouwen worden ook de eisen stapsgewijs aangescherpt (analoog aan de kantoren label C plicht per 1 januari 2023). De gemeente speelt een grote rol bij de uitvoering van verschillende regelingen. We bouwen energieneutraal en ons streven is om richting 2050 zoveel mogelijk duurzame materialen in te zetten voor woningbouw. Daarnaast richten we de openbare ruimte daaromheen zo goed mogelijk in om de gevolgen van klimaatverandering te beperken. 

 

2.    Mobiliteit
Voor mobiliteit is de doelstelling emissieloos verkeer en vervoer in 2050. Dit betekent onder andere dat we andere eisen stellen aan de inkoop van vervoer en diensten. Bijvoorbeeld dat gereden wordt met emissieloze auto’s. Dit heeft gevolgen voor onze inkoopprocessen, brengt mogelijk hogere kosten met zich mee en stelt andere eisen aan de inrichting van de openbare ruimte. Bijvoorbeeld door het plaatsen van laadpalen. 

 

3.    Industrie
Voor de industrie geldt eveneens dat er sprake moet zijn van emissieloze productie die volledig circulair is in 2050. Dit traject en de aanscherping van de regels gaat grotendeels plaatsvinden buiten de invloed van de gemeente. 

 

4.    Landbouw en landgebruik
Voor landbouw en landgebruik gelden eveneens doelen ten aanzien van de emissiebeperking. Dit traject verloopt nu grotendeels via de provincies. De Omgevingswet biedt de raad mogelijkheden om via vergunningseisen en -regels hierin aanvullende kaders te stellen.

Instemmen met de eerste aanzet van de thematische opzet Klimaat en Energie