Financiële positie

De Begroting 2021 geeft verdere invulling aan de Kadernota 2021. Bij de behandeling van de kadernota stond de gemeenteraad nadrukkelijk stil bij de financiën in relatie tot de huidige corona-crisis. Besloten is om de financiële ontwikkelingen vanaf 2021 opnieuw te betrekken bij het opstellen van de begroting. Om zo een helder en zo volledig mogelijk beeld te hebben van de financiële positie in deze onzekere tijd.
Met de Bestuursrapportage 2020 informeerden wij de gemeenteraad over de gevolgen van de corona-crisis voor het jaar 2020. In de begroting geven wij naar de huidige kennis een doorkijk naar het jaar 2021 en verder. In deze begroting komen belangrijke financiële ontwikkelingen, zoals corona-effecten, autonome financiële wijzigingen inclusief de negatieve wijziging van de meicirculaire, nieuw beleid en ombuigingen bij elkaar.
Per saldo komt de Lochemse begroting in het rood te staan. De komende jaren zal er sprake zijn van tekorten.  Het is niet verantwoord nu onomkeerbare besluiten te nemen die ons voorzieningenniveau en leefbaarheid aantasten. 

Sinds het uitbreken van de corona-crisis is er sprake van een nieuwe werkelijkheid. Waar wij als gemeente al financiële druk voelden, wordt dit door de corona-uitbraak nog eens versterkt. Deze begroting bevat de financiële vertaling van de gevolgen die we de komende jaren verwachten. Daar komt bij dat we veel risico’s nog niet op euro’s kunnen waarderen. De komende maanden zullen hier naar verwachting meer duidelijkheid geven.
Ook moeten we rekening houden met de gevolgen van een zware economische terugslag die doorwerkt in de economie en overheidsfinanciën. Deze donkere wolk zal ook over Lochem trekken.
Het kabinet nam in het kader van de coronacompensatie een aantal voor gemeenten relevante besluiten. Afspraak is dat gemeenten een reële compensatie ontvangen voor extra uitgaven en inkomstenderving.
In mei besloot het kabinet tot een eerste tranche van ruim € 700 miljoen landelijk ter compensatie van de gevolgen van corona. Het gaat bij deze eerste tranche om onder andere inkomstenderving (bijv. toeristenbelasting), meerkosten en inhaalzorg sociaal domein, noodopvang kinderen en culturele voorzieningen. In de zomer zijn er afspraken gemaakt over het compenseren van de extra uitgaven van de GGD-en en veiligheidsregio’s (rechtstreeks). In augustus kondigde het kabinet een aanvullend compensatiepakket aan van bijna € 800 miljoen.
Met de septembercirculaire wordt meer bekend over wat dit voor Lochem betekent voor de maatregelen die via het Gemeentefonds lopen.

Met deze compenserende maatregelen zet het kabinet een goede stap voor een reële compensatie van de kosten en inkomstenderving. De VNG blijft met het kabinet in gesprek over compensatie van extra uitgaven en inkomstenderving in verband met corona.
Met de bestuursrapportage inventariseerden wij de gevolgen corona voor 2020. Nu brengen wij, zo veel als mogelijk, de gevolgen voor 2021 en verder in beeld. Daarnaast verwachten wij gevolgen die we nog niet concreet kunnen waarderen op geld. Deze nemen wij op als risico.
Het is niet mogelijk alle gevolgen voortvloeiend uit de corona-crisis te overzien. In het najaar 2020 en begin volgend jaar worden onduidelijkheden scherper. De financiële gevolgen vertalen zich in de jaarrekening 2020. Daar waar sprake is van structurele effecten nemen wij ze op in de Kadernota 2022.

Met de volgende extra kosten of lagere opbrengsten houden wij  voor nu rekening in de Begroting 2021:

- = nadeel	Bedrag in €
Onderwerp en toelichting	2020	2021	2022	2023	2024
Programma 0 Bestuur en ondersteuning
Lochem viert 75 jaar bevrijding in 2021 Let op: Staat ook als nieuw beleid in de begroting 2021 (versie 3-9-2020)		-20.000
Organiseren verkiezingen 2e kamer 2021 Let op: Staat ook als nieuw beleid in de begroting 2021 (versie 3-9-2020)		-40.000
Programma 1 Veiligheid
Inzetten extra toezicht en handhaving		-60.000
Programma 3 Economie
Extra inzetten MKB-manager		-30.000
Programma 5 Sport, cultuur en recreatie
Bepalen toekomst culturele regio Stedendriehoek		n.n.t.b.
Schouwburg	-27.000	-138.000	-134.000
Programma 8 Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing
Inzetten extra vergunningverleners		-20.000
Overhead
Aanschaffen desinfectie- en beschermingsmiddelen		-15.000	-12.000	-10.000	-5.000
Minder verbruiken koffie en thee		12.000	5.000	5.000	5.000
Extra schoonmaken gemeentehuis		-18.000	-18.000	-18.000
Meerjarig financiële corona-effecten	-27.000	-329.000	-159.000	-23.000	0
Reserve mutaties
Bestemmingsreserve Corona; onttrekking	27.000	329.000
TOTAAL effect ten laste van begrotingssaldo	0	0	-159.000	-23.000	0

Bijlage 8 geeft een toelichting op de onderwerpen in deze tabel.

Met de Bestuursrapportage 2020 stelde het college voor een bestemmingsreserve Corona te vormen. Voor de verwachte kosten in 2020 en 2021 maken wij gebruik van de bestemmingsreserve Corona. Wij blijven de effecten van de corona-crisis monitoren. Met de Kadernota 2022 volgt opnieuw een actualisatie van de financiële effecten. Wij kijken naar zowel de extra kosten als naar de compensatie die we ontvangen.
Er zit € 384.000 in de bestemmingsreserve. Door de kosten voor 2020 en 2021 neemt de bestemmingsreserve af met € 356.000. Er blijft dan nog € 28.000 over in deze reserve. De kosten voor 2022 en 2023 komen ten laste van het begrotingssaldo. Verrekening met de bestemmingsreserve kan plaatsvinden bij de Kadernota 2022. Dit kan alleen als de reserve dan voldoende saldo heeft.
Het aanvullende compensatiepakket (2e tranche) van het Rijk voegen wij toe aan de bestemmingsreserve Corona. Hoe groot deze is wordt duidelijk bij de septembercirculaire.

Met het vaststellen van de Kadernota 2021 stelde de gemeenteraad alleen de wijzigingen voor het jaar 2020 vast. Geen besluit werd genomen over het nieuw beleid, de ombuigingen en financiële mutaties voor 2021 en verder. Besluitvorming schoof door naar de Begroting 2021. De afgelopen maanden gaven de tijd om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van de corona-crisis. Zoals aangegeven zijn de tijden uitermate onzeker. Dit zal de komende tijd nog aanhouden. Met dit als gegeven doen wij er alles aan om te blijven investeren, om Lochem zo sterk mogelijk uit deze crisis te laten komen.
Met de Kadernota 2021 stelden wij investeringen voor in de vijf thema’s binnen het collegeprogramma. Wat dat betreft wijzigen de huidige omstandigheden deze voornemens niet. Wij stellen voor in te stemmen met het nieuw beleid en de ombuigingsvoorstellen. Het betreffen de voorstellen inclusief vastgestelde moties en amendementen. Ook stellen wij voor in te stemmen met de financiële mutaties uit de Kadernota 2021. Deze zijn onvermijdelijk.
Dit betekent de volgende financiële wijzigingen voor de begroting:

- = nadeel	Bedragen x €
Financieel meerjaren effect Kadernota 2021	2021	2022	2023	2024
Nieuw beleid 2021 en verder (Bijlage 9)	1.379.500	547.500	542.500	473.500
Ombuigingsmaatregelen 2021 en verder (Bijlage 10)	497.000	835.000	1.066.000	1.218.000
Financiële mutaties 2021 en verder (Bijlage 11)	802.000	-1.841.000	-2.043.000	-1.375.000
Saldo	-80.500	-1.553.500	-1.519.500	-630.500
Niet haalbare lopende ombuigingsmaatregel (Bijlage 10 Deel B)	-150.000	-100.000	-50.000
Totaal saldo financiële wijziging	-230.500	-1653.500	-1569.500	-630.500

Bij de ombuigingsmaatregelen die wij bespraken bij de Kadernota 2021 blijken twee voorstellen niet haalbaar. Dit betreft de voorgenomen ombuiging op de subsidies aan Alzheimer Nederland en Slachtofferhulp Nederland. Het financieel gevolg is met een structureel nadeel van € 13.000 beperkt. In bijlage 10 deel A lichten wij dit toe.

Verder geven wij in bijlage 10 deel B een toelichting op de voortgang van de lopende ombuigingsmaatregelen. Deze nam de gemeenteraad door eerdere besluitvorming op in de begroting.
Voor de jaren 2021 en verder verwachten wij de taakstelling ‘Participatie BUIG’ niet te realiseren. Als gevolg van de coronacrisis moeten veel bedrijven hun personeel gedwongen ontslaan. Dit betekent een toestroom naar de WW en de Participatiewet, maar ook minder mogelijkheden om inwoners met een uitkering te plaatsen op een nieuwe baan. In Programma 6 Taakveld 6.3 geven wij de verwachte meerjarige ontwikkeling van het aantal BUIG-klanten.
De ombuigingen waren financieel vertaald in de begroting. Dit stellen we nu noodgedwongen bij. Hiervoor is een beslispunt opgenomen in deze begroting. Het niet realiseren betekent een groter financieel tekort voor de jaren 2021 - 2023.

Bijlage 9 en 10 geeft de toelichting op respectievelijk het nieuw beleid en de ombuigingsmaatregelen.
Bijlage 11 bevat het overzicht van de financiële bijstelling uit de Kadernota 2021.

Onze financiële situatie dwingt tot scherpe keuzes. Hier staat tegenover dat wij blijven investeren om de huidige corona-crisis te bestrijden. Dit leidt tot aanvullend nieuw beleid in de Begroting 2021. Met de vijf thema’s uit het collegeprogramma als richtlijn, kiezen wij voor activiteiten met de hoogste prioriteit. Het gaat om de volgende activiteiten:

Bedragen in €
volg nr	Progr.	Onderwerp	Investering	Afschr. per.	Exploitatielasten
					2021	2022	2023	2024
1	1	Impulsgeven aan handhaving groene landschapselementen			60.000	60.000			expl. (inc.)
2	2	Bijdragen aan aanleg rotonde N346 Almenseweg			60.000				expl. (inc.)
3	2	Uitvoeren raakvlakprojecten rondweg Lochem: - begeleiding en externe kosten			17.000	17.000			expl. (inc.)
		- herinrichting en aanleg extra parkeerplaatsen	171.000	25		8.000	8.000	8.000	r+a
4	2	Opstellen plan van aanpak invasieve exoten			10.000				expl. (inc.)
		Subsidie provincie Gelderland			-10.000				subs.
5	5	Aanpassen beleid Duurzaam beheer bomen buitengebeid			164.000				expl. (inc.)
		Totaal	171.000		301.000	85.000	8.000	8.000

 

De jaren 2021 tot en met 2024 laten jaarlijks een begrotingstekort zien. Bij de raadsbehandeling van de Kadernota 2021 tekende zich deze ontwikkeling al af.
De afgelopen jaren hebben wij meerdere bezuinigingen moeten doorvoeren om de begroting sluitend te houden. In de Kadernota 2021 namen wij opnieuw diverse ombuigingsmaatregelen op. Daarnaast was ook een eenmalige bijdrage van ruim € 2,3 miljoen uit de Algemene Reserve nodig voor een sluitend perspectief. Bij de behandeling van de Kadernota 2021 ontvingen wij de meicirculaire. Daarin maakte het Rijk bekend dat wij de komende jaren minder geld ontvangen uit het Gemeentefonds. De gemeenteraad nam een amendement aan waarin staat dat de begroting niet meerjarig sluitend hoeft te zijn en het goed is om een krachtig signaal af te geven naar Rijk en provincie over de ernst van de financiële situatie.
Ook landelijk luiden gemeenten de noodklok over hun financiële situatie. Op verschillende manieren en momenten maakten gemeenten bij Rijk en provincies kenbaar dat de financiële situatie onhoudbaar wordt. Gemeenten geven aan dat alleen sluitende begrotingen tot stand kunnen komen door te bezuinigen op cruciale basisvoorzieningen. Ook Lochem maakte recent op diverse manieren de ernst van de financiële situatie kenbaar bij Rijk en provincie.

De economische gevolgen van de corona-crisis gaan ons parten spelen. De tekorten bij met name de Jeugdzorg zijn nog niet structureel opgelost. Maar bovenal hangt ons op korte termijn de herijking van het Gemeentefonds boven het hoofd. De verwachting is dat plattelandsgemeenten flink gaan inleveren. Ook staan er al weer nieuwe opgaven te wachten, zoals de invoering van de Omgevingswet en de energietransitie.
Dit alles maakt het onmogelijk om een structureel duurzaam financieel beleid te voeren.
Wij maken daarom een pas op de plaats door geen aanvullende bezuinigingsmaatregelen op te nemen. Bezuinigingsmaatregelen die ten koste gaan van onze cruciale basisvoorzieningen.

- = nadeel				bedragen x €
Financieel meerjarenperspectief Begroting 2021	2021	2022	2023	2024
Saldo Begroting 2020	355.000	581.000	1.245.000	1.245.000
Amendement brandweerkazerne Almen (burap 2019)	12.000	12.000	12.000	12.000
Saldo Begroting 2020 (na amendement)	367.000	593.000	1.257.000	1.257.000
Raadsbesluiten:
Nota Waarderen, activeren en afschrijven (raad 9-3-2020)	35.000	10.000	5.000	-
t Baken (formatie, software; na amendement)	-362.000	-362.000	-362.000	-361.000
Ondersteuning Thuis (huisbezoeken)
Nieuwbouw scholen Laren (extra investering van € 1,1 mln)			-46.000	-46.000
Brandweerkazerne Almen op nieuwe locatie (extra investering van € 350.000)			-9.000	-9.000
Saldo na besluiten Raad	40.000	241.000	845.000	841.000
Financiële mutaties Bestuursrapportage 2020	8.500	197.500	-71.500	-480.500
Saldo	48.500	438.500	773.500	360.500
Begroting 2021:
Meerjarig financiële corona-effecten	-329.000	-159.000	-23.000	-
Onttrekking aan bestemmingsreserve Corona	329.000
Nieuw beleid 2021 en verder (Bijlage 9)	-1.379.500	-547.500	-542.500	-473.500
Ombuigingsmaatregelen 2021 en verder (Bijlage 10 Deel A)	497.000	835.000	1.066.000	1.218.000
Financiële mutaties 2021 en verder (Bijlage 11)	802.000	-1.841.000	-2.043.000	-1.375.000
Niet haalbare lopende ombuigingsmaatregel  (Bijlage 10 Deel B)	-150.000	-100.000	-50.000
Aanvullend nieuw beleid Begroting 2021	-301.000	-85.000	-8.000	-8.000
Begrotingssaldo	-483.000	-1.459.000	-827.000	-278.000
Saldo van incidentele baten en lasten	1.426.000	549.000	134.000	111.000
Structureel begrotingssaldo	943.000	-910.000	-693.000	-167.000

NB: Met de auditcommissie spraken wij af het structureel begrotingssaldo op te nemen in en toe te lichten bij het
meerjarenoverzicht van baten en lasten van de programma’s. Aansluitend op de programma’s nemen wij dit overzicht met
toelichting op. Bovenstaand maken wij voor de volledigheid het structureel saldo alleen inzichtelijk.

De gemeenteraad gaf bij de Kadernota 2021 aan, de begrotingstekorten tijdelijk te willen aanvullen uit de Algemene Reserve. Dit betekent de volgende jaarlijkse onttrekkingen aan de Algemene Reserve.

Jaar	Aanvulling uit de Algemene Reserve
2021	€ 483.000
2022	€ 1.459.000
2023	€ 827.000
2024	€ 278.000
Totaal	€03.047.000

Het college maakte de financiële positie van Lochem kenbaar bij de provincie Gelderland. De provincie is op de hoogte gesteld van het feit dat de meerjarenbegroting 2021 jaarlijkse tekorten heeft.
Uit vooroverleg met de provincie maken wij op dat Lochem in 2021, zoals wij gewend zijn, onder repressief toezicht staat. Dit is de lichtste vorm van toezicht. Technisch gezien is het jaar 2021 structureel sluitend. De provincie merkt de precario-opbrengst van € 2,2 miljoen aan als een structurele ontvangst. Dit ondanks dat na 2021 de precario-opbrengst vervalt. Aan het eind van het programmaplan, bij het totaaloverzicht van baten en lasten lichten wij dit verder toe.

Eind dit jaar verwachten wij meer duidelijkheid over de herijking van het Gemeentefonds. Dit bepaalt op korte termijn de financiële opgave. Ook dan zal nog sprake zijn van onzekerheden. Wel willen wij de start maken om de begrotingstekorten op te lossen. Passend bij ons streven naar een structureel duurzaam financieel beleid. Hoe we deze fundamentele discussie oppakken, leggen we vast in een procesvoorstel. Dit procesvoorstel gaat in op de wijze waarop en de termijn van het terugdringen van de tekorten.  Ook hoe we hier als college en gemeenteraad gezamenlijk in optrekken geven wij aan. We betrekken bij de vervolgacties de ontwikkeling van het risicoprofiel. De ratio van het structureel weerstandsvermogen zakt onder de 2,0. Een waarde onder de 2,0 is het signaal om met de raad in gesprek te gaan over mogelijke maatregelen. Eventuele maatregelen betrekken we bij de afwegingen rond het oplossen van de begrotingstekorten.

Sommige activiteiten in het investeringsplan (bijlage 1) hebben een zwart blokje. Met dit zwarte blokje stelt de gemeenteraad het betreffende budget direct beschikbaar. Dit besluit kent een afzonderlijk beslispunt. Bij dit beslispunt brengen wij de activiteiten afzonderlijk in beeld. Op deze manier voorkomen wij onnodige besluitvormingsprocedures om op een later tijdstip budget beschikbaar te stellen. Met het vaststellen van deze begroting geeft de gemeenteraad voor die activiteiten invulling aan het budgetrecht. Het gaat hier om activiteiten waarbij de politieke discussie al plaatsvond.