Hoofdstuk 1 Thema Klimaat en energie

Klimaat en Energie blijft een thema dat inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisatie en de gemeentelijke organisatie raakt. De toenemende beperkingen op het elektriciteitsnet (netcongestie) en de gestegen (en weer dalende) energieprijzen maken dat het onderwerp energie leeft in de maatschappij. De afgelopen periodes van droogte en wateroverlast maken ook het bewustzijn groter dat we onze openbare ruimte klimaatbestendig moeten inrichten.

Het thema Klimaat en Energie strekt zich uit over bijna alle beleidsvelden. Bij duurzame opwek, de gebouwde omgeving, industrie en bedrijfsleven, landbouw en landgebruik en mobiliteit. Op deze onderwerpen is de invloed van de gemeente heel wisselend.  De gemeente is bij al deze onderwerpen voor het Rijk een belangrijke partner. Daarom ondersteunt het Rijk de gemeenten in ieder geval tot 2030 met extra geld om capaciteit in te huren of studies bij adviesbureaus te beleggen. Voor deze werkzaamheden mogen we gelden breed inzetten.

Het college sluit zich aan bij de landelijke doelstelling om klimaatneutraal te zijn in 2050. De routes naar klimaatneutraliteit kunnen langs verschillende transitiepaden lopen.

Duurzame opwek is één van die transitiepaden. Klimaatneutraal is niet per definitie ook energieneutraal (evenveel opwekken als er verbruikt wordt). We merken nu dat we de doelen rondom de duurzame opwek van energie uit de Regionale Energie Strategie1.0 (RES) moeten bijstellen. Dat komt door netcongestie en de beschermde status van de wespendief op de Veluwe, maar ook doordat zon op landbouwgrond slechts onder bepaalde voorwaarden nog mag.

Ook het beperken van emissies van broeikasgassen is van belang op weg naar klimaatneutraliteit.  Dit kan door aanpassingen in de bedrijfsvoering van de industrie, vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in de landbouw en het landgebruik en het besparen van energie en grondstoffen. Regels van het Rijk en vanuit Europa geven hier sturing aan. Circulariteit is een belangrijk onderwerp in de route naar klimaatneutraliteit.

Een trend is een langdurige, blijvende verandering in een bepaalde richting waarop wij geen invloed hebben.

1. Dalende energieprijzen en een warme winter. Tijdens de piek van de energieprijzen was de belangstelling voor de verlaging van het energieverbruik en de verduurzaming van woningen hoog. Intussen dalen de energietarieven en zien we de belangstelling afnemen. Ook de warmtetransitie (we gaan af van het aardgas) lijkt te vertragen.  In onze gemeente zijn de buurtinitiatieven nog steeds volop bezig; wel moeten zij meer moeite doen om deelnemers te trekken. 

2.  Elektrificatie van de warmte gaat door. Met name in het duurdere woningsegment en in het bedrijfsleven zien we een autonome ontwikkeling (los van door de gemeente gestuurde collectieve projecten) naar (hybride) warmtepompen. Dit maakt de belasting op het elektriciteitsnet groter.

3. Groeiende weerstand tegen grootschalige duurzame opwek. Onder inwoners groeit de weerstand tegen de grootschalige duurzame opwek via zonneparken of windturbineparken. Dit uit zich onder meer door het grote aantal insprekers tijdens politieke avonden. 

4.  Veranderend weerbeeld. Er is sprake van een veranderend weerbeeld door langere periodes die juist heel droog of heel nat zijn.  Er is in de zomer meer behoefte aan koeling in de gebouwde omgeving.

5. Innovatie krijgt meer kans. Door de netcongestie zullen bedrijven eerder willen samenwerken en zoeken naar alternatieve oplossingen voor de beperkingen op het stroomnetwerk. Dit bevordert de innovatie.  

Een ontwikkeling is een verandering waarop wij wel invloed hebben.

Netcongestie 

De netcongestie zien we op twee niveaus in onze gemeente. Het stroomnet heeft een beperking op de transportcapaciteit voor de afname van stroom (levering aan gebruikers) maar ook voor de levering door eigenaren van zonnepanelen en windturbines van stroom aan het net. Door de netcongestie kunnen bedrijven met een grootverbruiksaansluiting geen extra vermogen contracteren voor de uitbreiding van hun werkzaamheden of de verduurzaming van de warmtevraag. Nieuwe grootverbruiksaansluitingen worden niet meer toegekend tot de netcongestie op het hoogspanningsnet is opgelost. De ambitie is om dit rond 2029 gerealiseerd te hebben. 

Netcongestie belemmert ook de ontwikkeling van nieuwbouw en verduurzaming van bestaande woningen. Liander heeft aangekondigd dat nieuwbouw in de geplande aantallen tot 2030 niet mogelijk zal zijn zonder aanvullende maatregelen die zorgen dat er een lagere stroomvraag is. De uitdaging is dan ook om manieren te zoeken waarbij het gevraagde vermogen van nieuwe woonwijken omlaag kan. Dit kan door de introductie van duurzame opwek en buffering binnen het plan. Het gaat daarbij zowel om warmte als om elektriciteit.  Geplande nieuwbouw op de korte termijn vraagt daarmee een ander voorbereidingstraject.  

Pieken vermijden - gedragsaanpassingen

Ook de particuliere consument gaat waarschijnlijk hinder ondervinden van de netcongestie. Dit kan zich uiten in lange wachttijden, en het niet langer kunnen vergroten van particuliere aansluitingen voor een warmtepomp. Ook zal een toenemend beroep gedaan worden op de stroomconsument om bepaalde piektijden te vermijden. Direct bij thuiskomst de elektrische auto opladen zorgt bijvoorbeeld voor een piek in het verbruik. Een gedifferentieerd stroomtarief kan dit voorkomen.   Om sturing te geven aan het tijdstip waarop energie verbruikt wordt,  is innovatie in het programmeerbaar stroomverbruik nodig.  Dat geldt voor besturingssoftware maar ook voor slimme koppelingen tussen apparaten.  De komende jaren zullen onze inwoners hierop voorbereid moeten worden in individueel of wijkverband. 

Buffering of omzetting van energie

Bedrijven maar ook particuliere consumenten gaan steeds vaker over naar de opslag van energie die anders niet op het netwerk kan worden ingevoerd. Zodra de spanning op het net toeneemt tot een onaanvaardbaar niveau worden omvormers van zonnepanelen automatisch afgeschakeld.  Het bufferen van deze stroom in een batterij is hiervoor een oplossing die meer zal worden toegepast. Op grotere schaal is omzetting van energie naar waterstof ook een denkbare ontwikkeling.  

Warmte-opwek en buffering

Vooral de warmtetransitie ondervindt hinder van de netcongestie.  De opwek van warmte via panelen waarmee je zowel elektriciteit opwekt maar ook warmte verzamelt (PVT panelen) zal gaan toenemen. Als we deze in de zomer opgewekte warmte kunnen bufferen naar de winter helpt dit om het energienetwerk te ontlasten. Individuele en collectieve trajecten zullen moeten leiden tot een vermindering van de netcongestie. 

Groen in nieuwbouw
Meer eisen voor groen in nieuwbouw.  In het uitvoeringsplan klimaatadaptatie staan normen voor de hoeveelheid groen in nieuwbouwwijken.

Het college heeft het doel klimaatneutraal 2050 overgenomen. Tussendoelen zijn nog niet gedefinieerd. In de routeplanner naar klimaatneutraliteit zal dit concreter gemaakt worden.

Voor Klimaatadaptatie zijn er normen voor de hoeveelheid groen in nieuwbouwsituaties.

    

Aandacht voor klimaat, energie en milieuaspecten bevordert de gezondheid.
Projecten voor lokaal eigendom en het subsidiepakket voor de verduurzaming van slecht geïsoleerde woningen moeten de energierekening betaalbaar maken en de duurzame opwek stimuleren. Daarbij komen de winsten ten goede van de lokale bevolking.
De huidige situatie met de schaarste op de energiemarkt zal de innovatie stimuleren. Dit geldt op wijkniveau maar ook op de bedrijventerreinen. Partnerschappen om doelstellingen behalen zijn hierbij noodzakelijk.
Aandacht voor circulariteit moet leiden tot een bewustere consumptie van goederen.

Regionale Energie Strategie 1.0 (de RES)

In regionaal verband werken we aan de opvolger van de RES 1.0. Op basis van recente ontwikkelingen (netcongestie, de ontwerp-milieunormen wind, de aangescherpte voorkeursvolgorde zon op land) wordt een herijking gemaakt. 

Duurzame opwek

Voor grootschalige opwek wordt een nieuw beleidskader opgesteld.  Dit wordt participatief opgesteld en zal pas worden vastgesteld na het inwerking treden van de nieuwe milieunormen voor windturbineparken. De verwachting is dat deze normen in juli 2025 in werking treden. De gemeente kent nog wel beleid voor kleinschalig zon en kleinschalig wind.

 

BuurtEnergieStrategieën en Buurtaanpak

In samenwerking met LochemEnergie en de gemeente zijn diverse buurten en wijken actief om in hun buurt verduurzamingsinitiatieven op te starten.  De initiatieven kennen een grote variatie en kunnen gericht zijn op individuele verduurzamingstrajecten, collectieve inkoop van isolatiemaatregelen tot initiatieven op het gebied van warmtevoorzieningen, landschapsherstel of de waterhuishouding.  

De gemeente opende diverse subsidieregelingen en het energieloket

De gemeente kent op dit moment veel subsidiemogelijkheden voor de oudere, slecht geïsoleerde woningen.  Deze regelingen worden deels uit rijksgelden gefinancierd en deels uit middelen die door de raad ter beschikking zijn gesteld. De gemeente heeft een loket geopend voor inwoners en MKB-bedrijven. Daar vinden zij informatie over en ondersteuning bij verduurzaming en energiebesparing. Denk aan een overzicht van de subsidiemogelijkheden of hulp bij het invullen van aanvraagformulieren. 

De gemeente is met de provincie in gesprek over isolatie en de Wet Natuurbescherming. Op dit moment wordt spouwmuurisolatie niet gesubsidieerd zolang niet kan worden aangetoond dat op de juiste wijze is omgegaan met beschermde diersoorten in de spouw. Het opstellen van een passend SoortenManagementPlan (SMP) is onderwerp van gesprek met de provincie.

Bedrijfsterreinen

Uit een eerste onderzoek bij de bedrijven in de Kanaalzone Lochem blijkt dat bedrijven hinder ondervinden van de netcongestie en in toenemende mate bereid zijn om het gesprek met elkaar aan te gaan op het gebied van energie-uitwisseling en de gezamenlijke opwek en buffering van energie. Dit onderzoek zal een vervolg moeten krijgen. 

Vanaf 2024 komen er voor bedrijven strengere wettelijke eisen voor de rapportage over milieu, samenleving en bestuur, de ESG (Environment, Social and Governance-compliance).  Door die verscherpte rapportageplicht ontstaan nieuwe inzichten. In combinatie met  het feit dat nieuw vermogen schaars is, is er bereidheid om gezamenlijke energie initiatieven op te starten.