Hoofdstuk 2 Thema Gezond en vitaal leven

We willen een gezond en vitaal leven makkelijker maken. Gezondheid is ons kapitaal, als mens en als samenleving. Gezondheid is breder dan de afwezigheid van ziekte en klachten. Het voorkomen van gezondheidsproblemen draagt bij aan vitaliteit en de kwaliteit van leven. De inzet van verschillende (leefstijl) interventies is ook belangrijk om de kwaliteit, toegankelijkheid en houdbaarheid van het Nederlandse zorgstelsel in de toekomst te waarborgen. Het zorgt ook voor een (veer)krachtige Lochemse samenleving met sterke netwerken. De beweging die we vanuit Lochem maken wordt onderschreven door de VNG die drie grote kernopgaven beschrijft voor de komende jaren in het sociaal domein: bestaanszekerheid (wonen, werken, inkomen), gezond leven en kansengelijkheid (opgroeien, onderwijs, armoede). 

Een brede blik op gezondheid en het bevorderen van gezondheid noemen we 'Gezondheid in alle beleidsdomeinen'. Vanuit verschillende invalshoeken, bijvoorbeeld vanuit de gezondheidszorg, het sociaal domein en de fysieke leefomgeving, werken we aan gezondheid en vitaliteit. Ook in de Omgevingswet komt gezondheid als onderdeel terug.

De Sociaal Economische Raad (SER) benadrukt in haar rapport ‘Gezond opgroeien, wonen en werken’ (SER, december 2023) het belang van gezondheidsbevordering. Inzet op gezondheidsbevordering maakt inwoners veerkrachtiger. En stelt hen in staat meer te doen aan de samenleving en de arbeidsmarkt, nu en in de toekomst.

Een trend is een langdurige, blijvende verandering in een bepaalde richting waarop wij geen invloed hebben.

1. Vergrijzing Lochemse samenleving
   De gemeente Lochem is meer dan gemiddeld vergrijsd ten opzichte van de rest van het Nederland en zelfs de provincie Gelderland. Daarnaast ligt er nog een sterke toename van de vergrijzing in het vooruitzicht van de huidige inwoners tussen de 50-75 jaar. De Lochemse inwoners in de leeftijdsgroep van 20 - 50 jaar zijn daarentegen flink ondervertegenwoordigd. 
   Lochemse ouderen hebben meestal een hogere economische status dan ouderen in omliggende gemeenten. Zij zijn over het algemeen iets gezonder en vitaler dan leeftijdsgenoten met een lagere sociaaleconomische status. Dezelfde toename van de vergrijzing heeft tot gevolg dat meer inwoners de komende jaren geconfronteerd zullen worden met met name de ziekte dementie.
2. Toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg staat landelijk en ook op lokaal niveau onder grote druk
   Met een toenemend aantal ouderen, die ook steeds langer leven, stijgt het beroep op de zorg. Landelijk, maar zeker ook in de gemeente Lochem staat de beschikbaarheid van de zorg voor iedereen die dat nodig heeft steeds meer onder druk.
3. Individualisering blijft stijgen
   Individualisering binnen de samenleving is niet nieuw. Maar de gevolgen worden wel steeds meer zichtbaar. Sportverenigingen krijgen minder leden, ook in de gemeente Lochem. Vrijwilligerswerk verandert. Traditionele sociale verbanden verdwijnen. Jongeren en ouderen zijn steeds meer op zichzelf aangewezen. Digitalisering (gesloten loketten, online boodschappen doen) biedt innovatieve oplossingen, maar zorgt ook voor minder persoonlijke contacten.
4. Toename laaggeletterdheid, afname basisvaardigheden
   In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd. In Lochem gaat het om ongeveer 3.000 inwoners. Laaggeletterdheid komt meer voor onder laagopgeleiden, ouderen en migranten. Wie kan lezen, schrijven, rekenen en digitaal vaardig is, kan meedoen in de samenleving. Deze basisvaardigheden zijn heel belangrijk als het gaat om bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezond leven.
5. Meer aandacht voor mentaal welzijn
   In de afgelopen jaren, met name na de corona-jaren, is er meer aandacht voor mentaal welzijn van zowel jongeren als ouderen. Bij mentaal welzijn gaat het om tevredenheid, geluk, kwaliteit van het leven etc.
6. Opkomst innovatieve oplossingen (e-health)
   De schaarste op de arbeidsmarkt dwingt tot innovatieve oplossingen onder andere in de zorg. In Lochem draait een pilot met robot-stofzuigers en bij Welzijn Lochem wordt geëxperimenteerd met een digitale zorg assistent, de "Tessabot". Ook in andere sectoren van de zorg wordt geëxperimenteerd met de inzet van digitale oplossingen.
7. Groei van aanbod duurzaam, gezond en lokaal voedsel
   Een groeiende groep mensen in Nederland richt zich om verschillende redenen op het zelf telen, verwerken en vermarkten van lokaal voedsel. Met respect voor de mens, de natuur en het landschap. Een aantal van deze nieuwe initiatieven zoekt een directe verbinding met inwoners. Voor bijvoorbeeld financiële participatie, als vrijwilliger op het land of als afnemer van producten. Voedsel raakt een groot aantal Werelddoelen en sluit daarmee aan op het gezond en vitaal leven van onze Lochemse inwoners.

Een ontwikkeling is een verandering waarop wij wel invloed hebben. 

Zorg voor iedereen in de samenleving organiseren (IZA)
In 2023 is het Integraal Zorgakkoord (IZA) getekend. De stip op de horizon luidt:
“In 2040 draagt de zorg optimaal bij aan het gezond (samen)leven van alle mensen in Nederland. In het besef dat daarvoor niet meer mensen en middelen beschikbaar zijn dan nu en dat dit gepaard moet gaan met de laagst mogelijke impact op klimaat en milieu.” Het IZA wil antwoorden  formuleren en afspraken maken die fundamenteel bijdragen aan deze opgaven. 
In het IZA staat de opdracht dat we de samenwerking tussen de verschillende betrokken partners binnen onze Zorgkantoorregio bevorderen. Een regiobeeld en een regioplan zijn opgesteld. Dit plan maakt duidelijk wat de transformatie-opgaven in de regio zijn.

Inwoners leven gezond en er is een sterke sociale basis (GALA)

Op 3 februari 2023 is het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) getekend door VNG, VWS, GGD/GHOR en Zorgverzekeraars Nederland (ZN). Stip op de horizon is een gezonde generatie in 2040. Met weerbare, gezonde mensen die opgroeien, leven, werken en wonen in een gezonde leefomgeving met een sterke sociale basis. Op samenhangende wijze voeren partijen de doelen van het coalitieakkoord en het Nationaal Preventieakkoord uit. Dit draagt bij aan de beweging van ziekte en zorg, naar gezondheid en preventie. De zogenaamde ‘beweging naar de voorkant'.
Dit akkoord biedt het fundament voor samenhangend gezondheidsbeleid. Het gaat dan om gerichte lokale en regionale aanpak van preventie, gezondheid en een sociale basis. Het GALA geeft nadere invulling aan de afspraken die in het IZA zijn gemaakt over de regionale samenwerking tussen zorgverzekeraars en gemeenten op het terrein van gezondheidsbevordering en preventie. 
De lokale agenda bestaat deels uit al ingezette activiteiten. Nieuwe activiteiten worden gefinancierd uit GALA middelen en eventueel aangevuld met bestaande budgetten.

Betaalbare en beschikbare Jeugdzorg 
De Hervormingsagenda Jeugd bevat een groot pakket afspraken om de jeugdzorg te verbeteren en financieel houdbaar te krijgen. Gemeenten en het rijk gaan structureel investeren in de landelijke kwaliteit en effectiviteit van jeugdhulp. Het doel is dat deze zorg beter beschikbaar is en blijft. Er wordt ingezet op minder papierwerk en administratie, zodat medewerkers daar zo min mogelijk tijd aan kwijt zijn. Ook worden wijkteams versterkt. Daarnaast moet betere samenwerking met bijvoorbeeld het onderwijs ervoor zorgen dat kinderen en jongeren meer met collectieve voorzieningen worden ondersteund. Uithuisplaatsingen worden zoveel mogelijk voorkomen en teruggedrongen. Deze ontwikkeling vraagt extra inzet van de jeugdconsulenten.

Groeiend aantal ontheemden wordt gehuisvest in Lochem
Deze groei biedt kansen voor de werkgelegenheid en de economie. Om mee te kunnen doen, moeten we zorgen dat de basisvoorzieningen op orde zijn en blijven. Daarmee bieden we alle Lochemse inwoners de kans mee te doen in onze samenleving en gebruik te kunnen maken van de (gezondheids-)voorzieningen.

Gezondheid in alle beleidsdomeinen
Er komt steeds meer aandacht voor gezondheid op alle beleidsterreinen. Een huis is meer dan alleen stenen; het is de plek waar je woont. Niet alleen goede isolatie of een goed binnenklimaat doen ertoe, maar ook een goede de (leef)omgeving. Dat geldt voor alle beleidsterreinen. Steeds meer pakken we integraal op, zodat we een positief en sociaal leefklimaat kunnen beïnvloeden. Dit nemen we mee in nieuw beleid voor gezondheid en vitaal ouder worden.

Groei van lokale voedselinitiatieven
In Lochem groeit het aantal lokale voedselinitiatieven. Een belangrijk element hierin is inclusie: iedereen mag meedoen. Daarmee is niet gezegd dat het voor iedereen toegankelijk is. In positieve zin dragen voedselinitiatieven bij aan de bewustwording van een gezonde leefstijl en waar je voedsel vandaan komt. Daarmee voelen inwoners zich ook meer verbonden met de omgeving. Met het toenemen van het aantal lokale initiatieven, raken meer inwoners betrokken bij deze beweging.

Een wendbare en vitale gemeentelijke organisatie
Gezondheid en vitaliteit heeft ook betrekking op de gemeentelijke organisatie. Vitale collega's zitten vol energie, enthousiasme en werken met passie en plezier. We ontwikkelen de organisatie zodat iedereen zijn werk goed en vitaal kan doen en de inhoudelijke, steeds complex wordende taken, goed kunnen uitvoeren. We hebben deze plannen beschreven in onze organisatievisie 'Wendbaar zijn en koers houden'.

Een samenleving waarin iedereen in staat is zelf regie te hebben en te behouden, zolang als het lukt, op de manier die past. Waar naoberschap, omzien naar elkaar, een groot goed is. Jongeren en ouderen zo lang mogelijk prettig en veilig, zelfstandig en samen kunnen wonen en meedoen. Initiatieven vanuit de samenleving om dit te behouden of te bevorderen dragen we als gemeente een warm hart toe. Zelf invulling geven aan je leven gaat beter als je in staat bent dat, samen met je directe omgeving, te doen. Bij voorkeur in redelijke gezondheid. Als gemeente willen we bijdragen aan zo goed mogelijke zorg die toegankelijk is voor jong en oud. Lukt dat niet (meer)? Dan staan we als gemeente aan de lat om te kijken naar passende ondersteuning. Vanuit het oogpunt van de menselijke maat.

De opgave waar we voor staan is zorgen voor samenhang in: 
o    het blijvend versterken van de sociale basis, een veerkrachtige Lochemse samenleving; 
o    sport en bewegen te stimuleren;
o    en gezondheid, zoveel mogelijk preventief, te bevorderen.

Het (preventief) bevorderen van gezond leven draagt bij aan een groter geluksgevoel, betere kansen, fijner en langer mee kunnen doen en zelf regie hebben op je leven. 

Door te werken aan de sociale basis, koesteren we het naoberschap in onze kernen en versterken dit daar waar nodig. Een sterke sociale basis zorgt ervoor dat inwoners prettig kunnen samenleven en draagt bij aan preventie en herstel. 

Duurzame voedselproductie leidt tot gezonde producten en een schone wereld. Gezondheid en milieu gaan hier hand in hand. Duurzame productie en consumptie  verlagen de druk op het milieu en verminderen de afhankelijkheid van die grondstoffen.

Doordat we (gemeente)grensoverschrijdend werken, de handen ineen slaan, en elkaar steunen, kunnen we deze doelen bereiken. Meer partnerschap helpt. Dit doen we door lokaal, bovenlokaal (Zutphen, Brummen, Voorst en Lochem) en regionaal (regio Midden IJssel/Oost Veluwe) samen te werken aan de thema's inkoop maatwerk, integraal zorgakkoord (IZA), ketenaanpakken gezond en actief levenakkoord (GALA).

Regionale werkagenda Zorg opstellen

We zijn bezig met het opstellen van een agenda met concrete oplossingen en activiteiten.  Samenwerkende organisaties zoals zorgverzekeraars, huisartsen, gemeenten, GGD etc. gaan vervolgens aan de slag met de uitvoering van de agenda gericht op het goed, toegankelijk en betaalbaar houden van de zorg.

Uitvoeringagenda Woonzorgvisie uitrollen 
Na de vaststelling van de Woonzorgvisie zetten we in op uitvoering daarvan, met behulp van de uitvoeringsagenda. 

Opstellen beleidsnota 'versterking sociale basis'

We versterken de sociale basis in de gemeente Lochem. De sociale basis zijn alle vrije toegankelijke activiteiten en voorzieningen gericht op ontmoeten, ondersteunen, meedoen etc. In de beleidsnota beschrijven we hoe we dit gaan doen.

Concrete pilots uitvoeren

We zijn actief met het uitvoeren van concrete pilots die gaan bijdragen aan de beweging die we binnen het thema gezond leven willen maken.  Het gaat bijvoorbeeld om het inzetten van de robotstofzuiger en het inzetten van 'powerfull aging', een voorziening die gericht is op het verbeteren van de fysieke zelfredzaamheid van ouderen. 

Lancering vernieuwde inzet Hulpwijzer/sociale kaart

Om gebruik te kunnen maken van alle beschikbare voorzieningen, netwerken en hulp is het van belang dat die voorzieningen en netwerken bekend zijn bij professionals en inwoners. Zeker als dit bijvoorbeeld kleinschalige, vrijwillige initiatieven in de kernen zijn. De sociale kaart helpt in het creëren van overzicht, bekendheid en inzet hiervan.

Duurzaam voedselsysteem
Het programma Vitaal Landelijk Gebied van de regio Stedendriehoek heeft een transitie naar een duurzaam voedselsysteem voor ogen. Deze transitie past in de maatschappelijke opgave om toe te werken naar een integraal voedselbeleid. Er is een plan van aanpak. Dat voeren we de komende tijd uit.     

Duurzaam en gezonde aanbesteding bedrijfsrestaurant en deelname aan platform Achterhoek Food
Een van de afspraken uit het Achterhoek Food Manifest is een duurzaam en gezond aanbod in sportkantines en bedrijfsrestaurants. De gemeente Lochem doet daaraan mee. Het voornemen is om per 1 januari 2025 een duurzaam en gezond aanbod in het bedrijfsrestaurant te hebben. Ook neemt Lochem vanaf 2024 voor een periode van 4 jaar deel aan het platform Achterhoek Food. Dit platform steunt de beweging naar duurzamer en gezond voedsel, bij voorkeur uit eigen regio. Met als doel om van de Achterhoek een gezonde en vitale regio te maken. Het platform werkt samen met partners en inwoners aan een uitvoeringsplan en een Achterhoek Food Manifest.