Hoofdstuk 1 Thema Klimaat en energie

Klimaat en Energie raken iedereen. Onze inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en de gemeente. Toenemende beperkingen op het elektriciteitsnet (netcongestie) en wisselende energieprijzen maken dat het onderwerp energie leeft in de maatschappij. De afgelopen periodes van droogte en wateroverlast maken ook het bewustzijn groter dat we onze openbare ruimte klimaatbestendig moeten inrichten.
Het thema Klimaat en Energie strekt zich uit over bijna alle beleidsvelden. Bijvoorbeeld duurzame opwek raakt de gebouwde omgeving, industrie en bedrijfsleven, landbouw en mobiliteit. Op deze onderwerpen is de invloed van de gemeente heel wisselend.  De gemeente is bij al deze onderwerpen voor het Rijk een belangrijke partner. Daarom ondersteunt het Rijk de gemeenten in ieder geval tot 2030 met extra geld om capaciteit in te huren of onderzoeken door adviesbureaus te laten uitvoeren. Deze zogenaamde 'CDOKE-gelden' mogen we breed inzetten voor deze werkzaamheden
Wij hebben ons aangesloten bij de doelstelling om energieneutraal te zijn in 2050. De route naar energieneutraliteit kan langs verschillende paden lopen.
Duurzame opwek is één van die paden. Bij energieneutraliteit wekken we evenveel duurzame energie op als we verbruiken. We kijken opnieuw naar de uitgangspunten voor de Regionale Energie Strategie (RES) 1.0. Door netcongestie en de beschermde status van de wespendief op de Veluwe, maar ook doordat zon op landbouwgrond slechts onder bepaalde voorwaarden nog mag, vertraagt de realisatie. Voor de RES 2.0, die inmiddels de naam Regionaal Programma Energievoorziening (RPE) draagt, kijken we daarom ook naar andere vormen van opwek dan alleen grootschalige zon en wind. 
 
Ook het beperken van emissies van broeikasgassen is van belang op weg naar een duurzame toekomst. Dit kan door aanpassingen in de bedrijfsvoering van de industrie, vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in de landbouw en het landgebruik en het besparen van energie en grondstoffen. Regels van het Rijk en vanuit Europa geven hier sturing aan. Ook circulariteit is hierin een belangrijk onderwerp.

1. Wisselende energieprijzen en een warme winter
Tijdens de piek van de energieprijzen was de belangstelling voor de verlaging van het energieverbruik en de verduurzaming van woningen hoog. Intussen dalen de energietarieven en zien we de belangstelling afnemen. Ook de warmtetransitie (we gaan over van aardgas naar duurzame alternatieven) lijkt te vertragen. In onze gemeente zijn de buurtinitiatieven nog steeds volop bezig; wel moeten zij meer moeite doen om deelnemers te trekken. Daarnaast zorgen de terugleverkosten op zonnepanelen bij particulieren ervoor dat inwoners minder enthousiast zijn om zon op dak te plaatsen. 

2. Elektrificatie van de warmte gaat door
Met name in het duurdere woningsegment en in het bedrijfsleven zien we een autonome ontwikkeling (los van door de gemeente gestuurde collectieve projecten) naar (hybride) warmtepompen. Dit maakt de belasting op het elektriciteitsnet groter.

3. Groeiende weerstand tegen grootschalige duurzame opwek 
Onder inwoners groeit de weerstand tegen de grootschalige duurzame opwek via zonneparken of windturbineparken door het effect hiervan op de leefomgeving. Dit uit zich onder meer door het grote aantal insprekers tijdens politieke avonden. We hebben wel meer duurzame opwek nodig; dit vraagt om aandacht hoe we deze weerstand kunnen verminderen.  

4. Veranderend weerbeeld 
Er is sprake van een veranderend weerbeeld door langere periodes die juist heel droog of heel nat zijn. In de zomer is er meer behoefte aan koeling in de gebouwde omgeving.

5. Innovatie krijgt meer kans 
Door de netcongestie willen bedrijven eerder samenwerken en zoeken naar alternatieve oplossingen voor de beperkingen op het stroomnetwerk. Dit bevordert de innovatie.

1. Netcongestie zorgt voor beperkingen in stroomlevering en stroom afname
Netcongestie betekent dat er file is op het stroomnet: er moet tegelijkertijd teveel stroom door de kabels. Dit heeft effect op stroomlevering: eigenaren van zonnepanelen en windturbines kunnen niet altijd stroom leveren aan het net. En op de afname van stroom: er kunnen geen nieuwe grootverbruiksaansluitingen worden gemaakt en ook nieuwbouwwoningen kunnen niet zomaar worden gebouwd. Ook het verduurzamen van de warmtevraag wordt door netcongestie lastig, want bij duurzaam verwarmen (bijvoorbeeld door middel van een warmtepomp) neemt het stroomverbruik juist toe.
We blijven in de toekomst tegen beperkingen op het stroomnet aanlopen. Bijvoorbeeld de wachtlijst voor grootverbruikers is zo groot, dat ruimte die vrijkomt meteen weer wordt opgevuld. Om netcongestie te verbeteren is een combinatie van opslag, energiedelen en uitbreidingen van het stroomnet nodig. Voor de uitbreidingen van het stroomnet moeten er aanpassingen gedaan worden aan het hoog-, midden- en laagspanningsnet. Dit kan niet allemaal tegelijk. Daardoor zijn niet alle problemen in 2030 al opgelost. 
Netcongestie belemmert ook de ontwikkeling van nieuwbouw. Liander heeft aangekondigd dat nieuwbouw in de geplande aantallen tot 2030 niet mogelijk is zonder aanvullende maatregelen die zorgen voor een lagere stroomvraag. De uitdaging is dan ook om manieren te zoeken waarbij het gevraagde vermogen van nieuwe woonwijken omlaag kan. Dit kan door de introductie van duurzame opwek, buffering en een collectieve aanpak binnen het nieuwbouwplan. Het gaat daarbij zowel om warmte als om elektriciteit. Geplande nieuwbouw op de korte termijn krijgt ook geen grote stroomaansluiting en vraagt daarmee een ander voorbereidingstraject van projectontwikkelaars om de stroomvraag te verlagen.  

2. Pieken vermijden met slimme oplossingen en het gedrag aanpassen
Er wordt een toenemend beroep gedaan op onze inwoners om bepaalde piektijden te vermijden. Direct bij thuiskomst de elektrische auto opladen zorgt bijvoorbeeld voor een piek in het verbruik. Een gedifferentieerd stroomtarief kan mensen stimuleren om hun gedrag aan te passen. Om sturing te geven aan het tijdstip waarop energie verbruikt wordt, is innovatie in het programmeerbaar stroomverbruik nodig. Dat geldt voor besturingssoftware maar ook voor slimme koppelingen tussen apparaten. LochemEnergie voert hiermee, gesteund door de gemeente, de eerste pilotprojecten uit in Lochem, onder het project Local4Local.

3. We willen stroom niet verloren laten gaan: hiervoor kijken we naar opslag, omzetten van stroom, warmte-opwek en buffering 
Bedrijven maar ook particuliere consumenten gaan steeds vaker over naar opslag van de energie die anders niet op het netwerk kan worden teruggeleverd en daardoor verloren gaat. Want zodra de spanning op het stroomnet toeneemt tot een onaanvaardbaar niveau worden bijvoorbeeld de omvormers van zonnepanelen automatisch afgeschakeld.
Het bufferen van deze stroom in een batterij is hiervoor een oplossing die meer en meer zal worden toegepast. Bij de aanleg van een groot opwekproject is inmiddels het faciliteren van opslag verplicht. In de toekomst is op grotere schaal  omzetting van energie naar waterstof of warmte ook een denkbare ontwikkeling. 
Omdat ook de warmtetransitie hinder ondervindt van de netcongestie zal de opwek van warmte via PVT-panelen gaan toenemen. Met deze panelen wek je elektriciteit op en verzamel je tegelijkertijd warmte. Als deze in de zomer opgewekte warmte gebufferd kan worden naar de winter helpt dit om het energienetwerk te ontlasten. Individuele en collectieve trajecten zullen moeten leiden tot een vermindering van de netcongestie.

4. Groen in nieuwbouw
Er zijn meer eisen voor groen in nieuwbouw. In het uitvoeringsplan klimaatadaptatie staan normen voor de hoeveelheid groen in nieuwbouwwijken. Daarnaast zijn water en bodem sturend.

Het college heeft het doel energieneutraal 2050 ook opgenomen in het Pluspuntenakkoord van de nieuwe coalitie. In de routeplanner naar energieneutraliteit maken we concreter hoe we dit doel gaan realiseren. 

Voor Klimaatadaptatie zijn er normen voor de hoeveelheid groen  in nieuwbouwprojecten. Daarnaast zijn water en bodem sturend, om ook in een veranderend klimaat prettig te kunnen blijven leven, wonen en werken in Lochem. 

Aandacht voor klimaat, energie en milieuaspecten bevordert de gezondheid
Projecten voor lokaal eigendom en de subsidies voor verduurzaming van slecht geïsoleerde woningen moeten energie meer betaalbaar maken en duurzame opwek stimuleren. Daarbij komen de winsten ten goede van de lokale bevolking.
De huidige schaarste op de energiemarkt stimuleert innovatie. Deze innovatie zal van betekenis zijn voor individuele woningen, voor wijken. voor bedrijventerreinen en de industrie. Partnerschappen om doelstellingen behalen zijn hierbij noodzakelijk. Aandacht voor circulariteit moet leiden tot een bewustere consumptie en hergebruik van goederen.

Voor het verduurzamen van onze gemeente zetten we verschillende stappen. Dit doen we vooral samen met inwoners, LochemEnergie en de regio. Voor duurzame opwek werken we aan de herijking van de Regionale Energie Strategie in de RPE (voorheen RES2.0) en het beleidskader grootschalig duurzame opwek.

Ook op kleinere schaal zijn we aan de slag via de BuurtEnergieStrategieën (BES) en Buurtaanpak. We helpen inwoners met energie besparen en het daadwerkelijk verduurzamen van de woning met verschillende subsidieregelingen en het Energieloket Lochem.  

Daarnaast werken we aan een warmteprogramma op weg naar het duurzaam verwarmen van onze woningen. Om woningen op een natuurvriendelijke manier te kunnen isoleren, werken we aan een SoortenManagementPlan (SMP). 
Ook op het bedrijventerrein zijn er diverse onderzoeken om te bepalen welke mogelijkheden daar liggen. 

Anticiperend op het energienetwerk van de toekomst moet in nieuwbouwplannen meer aandacht zijn voor maatregelen om pieken in het elektriciteitsverbruik te voorkomen. Dit kan door collectiviteit van warmteoplossingen of door de stimuleren dat energie gebruikt wordt op het moment dat het wordt opgewekt.  

Het Klimaatadaptatieplan Lochem is met een strategie van 5 leidende principes de basis voor klimaatadaptief handelen door de gemeente. Eén daarvan is dat we nieuwbouw, vervangende nieuwbouw, reconstructies en herstructureringen direct klimaatbestendig uitvoeren. 
Sinds 2022 vergroten we met de jaarlijkse Klimaatcampagne op een praktische manier de bewustwording over de weersextremen en wat je daar als inwoner en bedrijf zelf aan kunt doen. In 2025 breiden we de campagne uit met een of twee buurtacties, samen met Lochem Weet van Water & Groen, de Woningcorporaties, Welzijn Lochem, LochemEnergie, Circulus en Stichting Steenbreek.

Dit jaar begint de nieuwe ronde klimaatstresstesten. De resultaten zijn de basis om medio 2026 de acceptatiedialoog (zgn. risicodialoog) te voeren met de lokale en regionale stakeholders. Dit leidt tot een lokaal en regionaal Uitvoeringsprogramma klimaatadaptatie.

Recent heeft het college ingestemd met voortzetting van de bestuurlijke samenwerking Aanpak Droogte en Wateroverlast Achterhoek & Liemers, voor de gezamenlijke ontwikkeling van een klimaatbestendige regio. Het programmaplan 2025-2026 geeft inzicht in de acties die de samenwerkende partijen in deze periode oppakken.

De lopende vertaling van het landelijke kader Water en Bodem Sturend naar een regionaal toegespitst kader zal in de 2e helft van 2025 een integrale signaleringskaart opleveren. Deze is zeer bruikbaar voor de te nemen afwegingen in welke planontwikkeling dan ook. 

Wat willen we bereiken?

We willen in Lochem doen wat goed is voor de inwoners, het klimaat, bodem, water en biodiversiteit.

Voor energie opwek heeft de coalitie in het pluspuntenakkoord toegevoegd dat Lochem energieneutraal wordt in 2050. Wij voeren dat akkoord zo goed mogelijk uit, startpunt hiervoor is de RPE met ambities voor duurzame opwek uiterlijk in 2035. In de routeplanner naar energieneutraliteit maken we de weg naar 2050 concreter.

We willen dat iedereen kan meedoen aan de energietransitie. Projecten voor lokaal eigendom en het subsidiepakket voor de verduurzaming van slecht geïsoleerde woningen moeten de energierekening betaalbaar maken en de duurzame opwek stimuleren. Daarbij komen de winsten ten goede van de lokale bevolking.

We streven naar een circulaire samenleving. De rol voor circulair bouwen en ontwikkelen wordt steeds groter. Aandacht voor circulariteit moet leiden tot een bewustere consumptie en hergebruik van goederen zodat afvalstoffen tot het minimum beperkt worden. 

Het doel van klimaatadaptatie is minimale maatschappelijke schade door klimaatverandering. Onze ambitie is een klimaatadaptieve inrichting in 2050. Dit betekent dat we in een veranderend klimaat prettig kunnen blijven leven, wonen en werken in Lochem. In het klimaatadaptatieplan zijn maatregelen opgenomen waarmee we stappen zetten om deze ambitie te halen.  

Aandacht voor klimaat, energie en milieuaspecten bevordert de gezondheid van onze inwoners.

Draagt bij aan de volgende werelddoelen:

Wat gaan we daarvoor doen?

We voeren onze reguliere werkzaamheden uit.