Hoofdstuk 5 Financieel kader

De ombuigingsmaatregelen die we voorstellen, leiden tot het dekkingsplan zoals opgenomen in onderstaand financieel overzicht. Naast de ombuigingsmaatregelen kijken we in deze kadernota ook naar de bijstellingen van de lopende budgetten (going-concern) en nieuwe activiteiten.

Uitgangspunt in deze kadernota is een meerjarig sluitend financieel perspectief. Op basis van de wettelijke voorschriften moet minimaal de begroting voor het volgend jaar (2026) structureel in evenwicht zijn. Dat wil zeggen, de structurele baten zijn hoger dan de structurele lasten. Met de huidige doorkijk in deze kadernota voldoen wij hieraan. De voorstellen leiden tot een positief begrotingssaldo in de jaren 2026 en 2027. Dit is onder meer nodig voor ontwikkelingen die nog niet financieel vertaald kunnen worden. Na het financieel overzicht volgt de toelichting op de onderdelen in het financieel overzicht.

Hieronder lichten we de onderdelen uit het financieel perspectief toe:

In het financieel perspectief verwerkten wij een viertal financiële bijstellingen op going-concern onderwerpen (lopende budgetten). Dit betreffen:

I. Septembercirculaire 2024; De septembercirculaire is een herziene opgave van het geld dat we van het Rijk ontvangen, op basis van de Miljoenennota 2025 van het Rijk (Prinsjesdag). De strekking van de circulaire is voor ons structureel financieel gunstig. Hierover informeerden wij de gemeenteraad via een memo op 5 november 2024. 

II. Decembercirculaire 2024; De decembercirculaire is een herziene opgave van het geld dat we van het Rijk ontvangen, op basis van de Najaarsnota 2024 van het Rijk. De strekking van de circulaire is voor ons structureel financieel gunstig. Hierover informeerden wij de gemeenteraad via een memo op 27 februari 2025.

III. Actualisatie jaarschijf 2029; Elk jaar komt er een jaarschijf bij in onze financiële administratie. Daarbij wordt een kopie van de voorlaatste jaarschijf gemaakt. In dit geval het jaar 2028 naar 2029. In de jaarschijf 2029 zijn mutaties die niet in de jaarschijf 2028 voorkomen. Hier stellen we de jaarschijf 2029 op bij. In dit geval een positief effect in 2029.

IV. Jeugd/WMO. Op basis van de uitkomsten van het onafhankelijke kostprijsonderzoek voor de producten uit de regionale raamovereenkomst Jeugd en Wmo van zorgregio Midden-IJssel/Oost-Veluwe (MIJ/OV) zijn de tarieven voor 2025 vastgesteld. Van de totale verwachte stijging van €1.016.000 voor Jeugd en Wmo komt € 516.000 door de wettelijke indexatie. Deze komt ten laste van de stelpost prijscompensatie in onze begroting. Daarnaast verwachten we op basis van de aantallen indicaties en volume in 2024 een extra uitgave van € 500.000 vanaf 2025 als gevolg van tariefstijging op basis van het kostprijsonderzoek. De financiële gevolgen van € 500.000 nadelig verwerken we ten laste van het begrotingssaldo. Voor 2025 nemen we dit mee in de Bestuursrapportage 2025. Hierover informeerden wij de gemeenteraad via een memo op 19 november 2024. 

Wij passen het begrotingssaldo aan met bovenstaande mutaties voor de jaren 2026 tot en met 2029.

Beslispunt c:

Instemmen met het verwerken van de vier financiële bijstellingen structureel (onderdeel A van het financieel overzicht, hoofdstuk 5 Financieel Kader) in het begrotingssaldo.

In de periode tussen de vaststelling van de Begroting 2025 (25 november 2024) tot en met de raad van 7 april 2025 zijn diverse raadsbesluiten genomen met financiële gevolgen. De financiële gevolgen verwerkten we in het financieel perspectief.

Vanwege de gemeenteraadsverkiezingen in 2026 en de bezuinigingen zijn wij terughoudend met nieuwe activiteiten. Er zijn echter een aantal nieuwe activiteiten waar we niet onderuit komen en die voldoen aan de 2 of 3 O's (onvoorzien, onvermijdelijk en onuitstelbaar). In het hoofdstuk Inleiding vindt u een totaaloverzicht van de nieuwe activiteiten die vervolgens in de hoofdstukken daarna bij de thema's en programma's verder uitgewerkt zijn.

Met betrekking tot eenmalige activiteiten kijken we naar de mogelijkheid deze te dekken uit de algemene reserve. In ons coalitieakkoord en collegeprogramma gaven we aan om waar nodig onze reservepositie in te zetten. We kijken daarbij naar waar deze voor bedoeld zijn: deels om achter de hand te houden om tegenvallers op te vangen, maar vooral ook om investeringen te doen. Daarmee kunnen we financieel rendement, maar bovenal structureel maatschappelijk rendement voor onze inwoners, ondernemers en hun woon- en werkomgeving bewerkstelligen. Vanuit die lijn stellen wij in deze kadernota voor om nieuwe (substantiële) incidentele investeringen uit de algemene reserve te halen. In dit geval gaat het om:

Incidenteel budget Epse - A1 € 5.000.000 (2028)

Half april verscheen de Voorjaarsnota 2025 van het Rijk. Als gemeenten krijgen we in 2026 en 2027 extra geld, zowel structureel als incidenteel. Het financiële tekort voor deze jaren is daarmee niet gedempt. Bezuinigingen blijven dus nodig. 

In bovenstaande tabel zijn de financiële gevolgen van de Voorjaarsnota 2025 in beeld gebracht. De werkelijke financiële doorwerking van de Voorjaarsnota Rijk en overige mutaties binnen het Gemeentefonds vindt plaats in de meicirculaire 2025. Deze verwachten we niet eerder dan 31 mei 2025. Doordat de meicirculaire veelomvattender is dan de voorjaarsnota, wijkt die uitkomst af van wat we nu in bovenstaande tabel presenteren.

Toelichting op de financiële vertaling:
A.    Demping terugval gemeentefonds (ravijnjaar)
In 2026 daalt de vergoeding van het Rijk aan gemeenten met ongeveer € 2,4 miljard (het "ravijnjaar"). In de Voorjaarsnota compenseert het Rijk deze terugval met ongeveer structureel € 400 miljoen. Voor Lochem betekent dat een verbetering van het perspectief vanaf 2026 van circa € 800.000.

B.    Bijstelling mutatie Jeugd
De compensatie in de Voorjaarsnota bestaat uit een structurele ‘bijdrage tekort jeugdzorg’ van ruim € 400 miljoen en een incidentele bijdrage ‘verzachting ingroeipad maatregelen Hervormingsagenda’ van € 498 miljoen in 2026 en € 447 miljoen in 2027. Vanaf 2028 nam het Rijk negatieve posten op voor de eigen bijdrage jeugdzorg (- € 260 miljoen), sturen op trajectduur jeugdzorg (- € 68 miljoen) en indexeren opbrengst hervormingsagenda (- € 507 miljoen).

Hoe om te gaan met deze negatieve posten is nog niet duidelijk. De verwachting is dat we op een later moment stelposten kunnen opnemen. Waarschijnlijk is hiervoor nog een kabinetsbesluit en vervolgens een standpunt van de provinciaal toezichthouder nodig. Als dit kan dan is een (deels) budgettair neutrale verwerking mogelijk voor de drie mutaties (eigen bijdrage Jeugdzorg, sturen op trajectduur Jeugdzorg, indexeren opbrengst Hervormingsagenda).
Vooralsnog houden wij de lijn aan zoals gepresenteerd in de Voorjaarsnota Rijk. Voor de invulling van de negatieve posten zal in de praktijk diverse maatregelen moeten worden getroffen in het kader van Hervormingsagenda Jeugd. Voor nu zijn deze onzeker.

Dit betekent dat voor 2025 t/m 2027 de rijkscompensatie vrijvalt ten gunste van de algemene middelen. In de jaren erna werkt dit negatief door. De bedragen die bij het Ministerie van Financiën op de Aanvullende Post (AP) voor de Hervormingsagenda Jeugd waren gereserveerd, worden toegevoegd aan het gemeentefonds. De stelpost voor nog te ontvangen middelen jeugd de wij hadden komt hiermee te vervallen.

C.    Afrekening BTW compensatiefonds 2024 - ombuigingsmaatregel 74 Onbenutte ruimte onder plafond BTW-compensatiefonds (BCF)
In de Voorjaarsnota 2025 nam het Rijk de afrekening 2024 van het BTW compensatiefonds op (onbenutte ruimte onder het plafond). De ruimte onder het plafond is lager dan bij het vertrekpunt van de bezuinigingen. De afrekening van het BTW compensatiefonds 2024 leidt tot een bijstelling op de voorgestelde bezuiniging in de Kadernota 2026. De voorgestelde bezuiniging van € 475.000, structureel vanaf 2026, wordt € 400.000 lager.

Definitieve verwerking van de Voorjaarsnota 2025 vindt plaats in de meicirculaire 2025. Wij verwerken die in de Begroting 2026.

Op 11 maart gaf de raad adviezen over de ombuigingsmaatregelen. Dat leidt ertoe dat we de keuze hebben gemaakt om enkele eerder voorgestelde maatregelen te laten vervallen of af te zwakken. Ook keken wij naar 'lucht in de begroting' in de jaarrekening 2024 en het vergroten van onze inkomsten. Het verhogen inkomsten past wat ons betreft in het uitgangspunt om de zwaarste lasten over de sterkste schouders te verdelen. 

De ombuigingsmaatregelen werkten we verder uit in deze kadernota (thema's en programma's) waarbij we aangeven per maatregel wat we doen, het effect op de inwoners en organisaties en het bedrag per maatregel.  De bijstelling van de programmabudgetten (op basis van onderuitputting) presenteren wij alleen financieel op programmaniveau.

In bijlage 3 staat een totaaloverzicht van alle voorgestelde ombuigingsmaatregelen: het dekkingsplan.

De Provincie Gelderland toetst na de in november vastgestelde Begroting 2026 de mate van concreetheid van de ombuigingsmaatregelen.  Zij hanteren hierbij de volgende driedeling: 
A. Reële bezuinigingsmaatregelen, die met zekerheid of zo goed als zeker worden gerealiseerd in het jaar waarvoor deze zijn opgenomen; 
B. Bezuinigingsmaatregelen waarvan de realisatie nog niet zo goed als zeker is; en 
C. Bezuinigingsmaatregelen die uitsluitend algemeen zijn benoemd en niet inhoudelijk en procesmatig zijn onderbouwd.

De hiervoor geschetste beoordeling van maatregelen kan leiden tot negatieve correcties op de budgettaire positie in de eerste t/m de vierde jaarschijf. Wanneer de eventuele correcties niet leiden tot een budgettair tekort in één van de jaarschijven, bestaat geen (directe) aanleiding voor bestuurlijk overleg. Wanneer correcties wel leiden tot budgettaire tekorten en mogelijk tot preventief toezicht, dan volgt bestuurlijk overleg met de gemeente.
In onderstaand overzicht vindt u een overzicht van de wijzigingen na 11 maart:

Wij onttrekken incidenteel een bedrag aan de algemene reserve voor de bijdrage Epse A1 van € 5.000.000 in 2028 (nieuwe activiteit). 

Het verwachte incidentele tekort in 2026 bedraagt € 890.000. Bij de Begroting 2026 volgt actualisatie en eventuele definitieve onttrekking. 

Hieronder het totaalbeeld van de voorgestelde onttrekkingen voor de jaren 2026 tot en met 2029 uit de algemene reserve:

• nieuwe activiteit, incidenteel budget bijdrage Epse - A1  € 5.000.000 (2028)
• incidenteel tekort € 890.000 (2026)

In de Algemene reserve zit geraamd een bedrag van € 27,9 miljoen per eind 2029 (stand jaarrekening 2024). Dit is exclusief het jaarrekeningresultaat en -bestemming 2024. Door bovenstaande geraamde onttrekkingen komt de geraamde stand van de Algemene reserve uit op € 22,0 miljoen eind 2029.