Toelichting op de balans

6.1 Activa

Vaste activa

•    Immateriële vaste activa
Het verloop van de immateriële vaste activa in 2024 is in onderstaand overzicht weergegeven.

In de cijfermatige detailverantwoording 2024 staat een overzicht met de stand van de kredieten.

Bijdragen aan activa van derden.

•    Materiële vaste activa
Het verloop van de materiële vaste activa in 2024 is in onderstaand overzicht weergegeven. 

Begrotingsrechtmatigheid kredieten

Bij de rechtmatigheidscontrole vormt het begrotingscriterium een belangrijk toetsingscriterium. Kredietoverschrijdingen zijn in principe onrechtmatig. Volgens het toetsingskader van de commissie BBV zijn er situaties denkbaar waarbij de overschrijdingen binnen het door de raad uitgezette beleid en binnen het doel blijven waarvoor het krediet beschikbaar is gesteld. Uit onderstaande opstelling blijkt een aantal kredieten overschreden te zijn. De redenen van overschrijding lichten wij toe. Gesteld kan worden dat de uitgaven passen binnen het beleid en binnen het doel waarvoor het krediet beschikbaar is.

Wij lichten de begrotingsonrechtmatigheid boven de € 25.000 toe. Bijlage 2 bevat alle toelichtingen op de kredieten. 

•    Financiële vaste activa
Het verloop van de financiële vaste activa in het jaar 2024 wordt in onderstaand overzicht weergegeven.

Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen
De samenstelling van deze post is:     

Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen

Bank Nederlandse Gemeenten 
Het gemeentelijk aandelenkapitaal bedraagt:
60.138 aandelen nominaal groot € 2,50; geheel volgestort. 

Stadsbank Oost Nederland 
De gemeente neemt deel in het aandelenkapitaal, omdat deze bankinstelling diensten verleent aan ingezetenen die schuldhulpverlening nodig hebben of andere ondersteuning om uit financiële nood te kunnen geraken. Per inwoner heeft de gemeente een bedrag van € 1,59 gestort. 

Vitens
De aandelen zijn in de balans opgenomen voor de verkrijgingsprijs van € 5.000. Op 1 januari 2024
bestaat het gemeentelijk aandelenkapitaal uit 32.045 aandelen van nominaal groot € 1,00.  

Circulus
De gemeente Lochem neemt deel in het aandelenkapitaal van Circulus-Berkel om samen met de andere aandeelhouders (alleen gemeenten) invloed te hebben op de bedrijfsvoering en de kosten van dienstverlening. 
Het gemeentelijk aandelenkapitaal bestaat uit 749 aandelen van nominaal groot € 1,00. 

Alliander
De aandelen zijn in de balans opgenomen voor de verkrijgingsprijs van € 73.000. 
Op 1 januari 2024 bestaat het gemeentelijk aandelenkapitaal uit 522.244 aandelen van nominaal groot € 5,00.

Leningen aan deelnemingen

Alliander
Dit betreft een lening aan Alliander die verstrekt is in december 2021 met als hoofdsom € 2.290.628. De looptijd van de lening is 60 jaar, tenzij eerder afgelost of geconverteerd naar aandelen. De rente op deze lening is 2,075% en wordt elke 10 jaar vastgezet. 

Overige langlopende leningen u/g

SVN  leningen
De mutaties in het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVN), worden hieronder toegelicht.

Vlottende activa 

•    Voorraden
De in de balans opgenomen voorraden zijn uitgesplitst naar de volgende categorieën:

Bouwgronden in exploitatie 
Van de bouwgronden in exploitatie kan van het verloop in 2024 de onderstaande overzichten worden weergegeven:

De waardering van de in exploitatie genomen bouwgronden is gebaseerd op de inzichten van de berekeningen per 1 januari 2025 en de daarbij behorende inschatting van uitgangspunten, parameters en risico’s. Uiteraard betreft dit een inschatting die omgeven is door onzekerheden, die jaarlijks wordt herzien en waarbij de waardering in het komende jaar zowel positief als negatief kan uitvallen. We hebben op basis van de huidige informatie en inzichten de beste inschatting gemaakt voor de waardering van de in exploitatie genomen bouwgronden. 

We hanteren de volgende algemene uitgangspunten ten aanzien van onze ramingen:
•    rentepercentage bedraagt 0%; 
•    kostenindexatie (inflatiepercentage) bedraagt 3,5% en aflopend naar 2% vanaf 2028 e.v.;
•    de geraamde verkopen van de bouwkavels zijn gebaseerd op de actuele grondprijzen. 

Ten aanzien van de geraamde nog te maken kosten hanteren we o.a. de volgende uitgangspunten: 
•    de nog te verwerven gronden per 1 januari 2025;
•    de nog te maken kosten voor bouw- en woonrijpmaken per 1 januari 2025 gebaseerd op 
       actuele ramingen en ervaringscijfer;
•    de nog te maken externe en interne begeleidingskosten en uren per 1 januari 2025;
•    een inschatting van de overige nog te maken kosten per 1 januari 2025.

Ten aanzien van de geraamde nog te realiseren opbrengsten hanteren we o.a. de volgende uitgangspunten: 
•    de nog te verkopen bouwkavels per 1 januari 2025;
•    de nog te ontvangen subsidies en bijdragen van derden per 1 januari 2025. 

De waardering van de bouwgronden in exploitatie (BIE) is gebaseerd op de geactualiseerde grondexploitaties per 1 januari 2025 en de uitkomsten van de door de gemeente uitgevoerde risicoanalyses. Het betreft een inschatting van begin 2025 die omgeven is door de nodige risico's, aannames en veronderstellingen die periodiek (jaarlijks) worden herzien. Deze periodieke herziening kan in de toekomst leiden tot een aangepaste waardering van de gronden in exploitatie en de hiermee samenhangende voorziening te verwachten exploitatieverliezen. Dit geldt ook voor de realisatie van de (gehanteerde) verkoopprijzen. Dit zal dan ook impact hebben op de (benodigde) hoogte van de specifieke weerstandsreserve. 
Deze schattingsonzekerheden zijn verwerkt in de risicoanalyse. Deze analyse is nader toegelicht in de paragraaf grondbeleid.  Hierbij merken we op dat deze risico’s ook alleen betrekking hebben op de nu lopende grondexploitaties. Nog te openen grondexploitaties maken geen onderdeel uit van deze doorrekening. Daarnaast spelen er projectspecifieke risico’s die ook van invloed kunnen zijn en lopen we bij projecten die tegen het eind van hun looptijd zitten minder risico dan projecten die zich nog in de beginfase bevinden. Ook de projectspecifieke risico’s zijn opgenomen in de risicoanalyse.
Voor een nadere toelichting op de grondexploitaties verwijzen we naar de paragraaf grondbeleid in deze jaarrekening die een uitgebreide verantwoording geeft over de ontwikkelingen en de risico’s en onzekerheden in de grondexploitatie in 2024.

De risico’s zijn nader toegelicht in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing in het jaarverslag. 

Voor een uitgebreidere toelichting op de “bouwgronden in exploitatie” verwijzen we u naar de paragraaf “Grondbeleid”.

 
Gereed product
Dit betreft de voorraad eigen verklaringen.

 
•    Uitzettingen korter dan één jaar
In onderstaand overzicht wordt een specificatie gegeven van de in de balans opgenomen uitzettingen met een looptijd van één jaar en korter. 

Vorderingen op openbare lichamen
In de vorderingen op openbare lichamen zit begrepen de vordering op de Belastingdienst van de bijdrage 2024 uit het BTW-compensatiefonds groot €  6.884.000. Dit bedrag wordt overeenkomstig de gemaakte afspraken tussen rijk en gemeenten op 1 juli 2025 uitbetaald.
        
Rekening-courantverhouding met het Rijk/ Schatkistbankieren
In principe dienen alle overtollige middelen in de schatkist te worden aangehouden. Er zijn echter een aantal uitzonderingen. Eén daarvan is het drempelbedrag. Dat is een maximumbedrag (afhankelijk van de omvang van de decentrale overheid) dat gemiddeld per kwartaal buiten de schatkist mag worden gehouden. 

Het drempelbedrag is bedoeld om het dagelijkse kasbeheer te vereenvoudigen: niet elke laatste euro hoeft in de schatkist te worden aangehouden. Alleen de liquide middelen die boven het drempelbedrag uitgaan in de schatkist moeten worden aangehouden. In 2024 hebben geen overschrijdingen plaatsgevonden van het drempelbedrag. In onderstaande tabel is te zien wat de benutting van het drempelbedrag schatkistbankieren gedurende de vier kwartalen 2024 is geweest:

•    Liquide middelen

De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde.
De post liquide middelen bestaat uit:

•    Overlopende activa
De post overlopende activa bestaat uit de volgende onderdelen:

Onderstaand zijn de nog te ontvangen bedragen overheidslichamen gespecificeerd. 

6.2 Passiva

Vaste passiva

Eigen vermogen
Het in de balans opgenomen eigen vermogen bestaat uit de volgende posten:

Algemene toelichting reserves en voorzieningen
De nota reserves en voorzieningen is op 9 maart 2020 vastgesteld en geeft kaders omtrent de reserves en voorzieningen.

Toelichting reserves 

Algemene reserve

Aan de algemene reserve is in 2024 in totaliteit een bedrag gedoteerd van € 2.224.476
De doteringen betreffen:
-    het batig rekeningsaldo 2023 groot € 2.131.476
-    een dotatie van de reserve afvalstoffenheffing aan de algemene reserve € 93.000
De algemene reserve is aangewend voor een totaalbedrag van € 3.197.470
De grootste aanwendingen zijn:
-    dekking overheveling van niet bestede budgetten 2023 € 553.278
-    de dotatie aan de nieuwe reserve grondexploitaties van € 2.043.000
-    dekking van het tekort van € 278.000
-    dekking voor de aanbesteding van het nieuwe zaaksysteem van € 115.000

Bestemmingsreserves

1.    Afvalstoffenheffing
De gelden zijn voornamelijk afkomstig uit oude afrekeningen van de Regio Stedendriehoek, als gevolg van de overdracht van de afvalinzameling naar het voormalig Berkel Milieu, en de dividenduitkeringen van Circulus-Berkel. De reserve dient ter dekking van de kosten voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de afvalinzameling.  Conform de jaarrekening 2023 is er € 93.000 onttrokken.
 
2.    Rondweg Lochem 
Deze reserve is in 2001 ingesteld met als doel een bijdrage aan de provincie te verstrekken voor de aanleg van de noordoostelijke rondweg langs de kern Lochem. In 2024 is er geen mutatie geweest. 
  
3.    Functiegericht wegbeheer
Bij de behandeling van de Kadernota 2018 is deze reserve ingesteld. De reserve is ingesteld om de verschillende wegcategorieën, behoudens de afwegingswegen, de komende 10 jaren (2018-2027) in te richten conform uitgangspunten en kwaliteitsniveau. Onttrokken is het geraamde bedrag van € 100.000.
 
4.    Kop van oost
In de raadsvergadering van 26 juni 2017 is besloten om deze reserve in te stellen. De reserve Kop van Oost en de verliesvoorzieningen met betrekking tot Kop van Oost vormen samen de dekking voor de aanvullende netto gemeentelijke bijdrage van maximaal € 2,7 miljoen, zijnde het tekort, ten einde de ontwikkeling van de Kop van Oost mogelijk te maken. In 2024 gaat deze reserve op in de reserve grondexploitaties. In 2024 is het bedrag van € 59.293 onttrokken en gedoteerd aan de reserve grondexploitaties. Daarmee staat deze reserve op nul en kan worden opgeheven. 
 
5.    Reserve kapitaallasten
In deze reserve komen de bijdragen van de algemene of bestemmingsreserves ten behoeve van (gedeeltelijke) dekking van investeringen. Deze reserve dient ter dekking van de toekomstige kapitaallasten op basis van eerder genomen raadsbesluiten en is daarmee beklemd. 
De reserve is verhoogd met € 745.000 voor de dekking van de kapitaallasten van de investering reconstructie Holterweg. Voor de dekking van kapitaallasten is € 1.179.271 aan de reserve onttrokken. 
 
6.    Reserve sportvoorzieningen
In de raadsvergadering van 29 november 2021 is besloten tot het instellen van de bestemmingsreserve sportvoorzieningen. Deze reserve dient voor de dekking van gemeentelijke investeringsbijdragen voor investeringen in de aanpassing, uitbreiding of vernieuwing van sportvoorzieningen.  Er is € 42.470 uit de reserve onttrokken ten behoeve van subsidies sportvoorzieningen.  
 
7.    Reserve ontheemden opvang en huisvesting
In de raadsvergadering van 3 juli 2023 is besloten tot het instellen van de bestemmingsreserve ontheemden opvang en huisvesting. Het doel van deze reserve is om de toekomstige kosten voor opvang en huisvesting van Oekraïense ontheemden, asielzoekers en statushouders te dekken. In 2024 is er € 4.245.620 gedoteerd aan deze reserve en is er € 438.982 onttrokken. 

8.   Reserve grondexploitaties
Met het vaststellen van de Nota grondbeleid 2022, in de raadsvergadering van 27 maart 2023, is besloten een reserve grondexploitaties in te stellen. Vanaf 2024 komen de mutaties in de verliesvoorziening en de resultaten van de grondexploitaties niet meer ten gunste of ten laste van de algemene reserve, maar van de reserve grondexploitatie. In de begroting 2024 besloot de raad de reserve grondexploitaties voor een bedrag van  € 2.102.000 in te stellen. Daarnaast is er in  2024 € 602.815 gedoteerd en is er € 295.444 onttrokken, voor winstnemingen en mutaties verliesvoorzieningen. 

 Voorzieningen 

Hierna volgt een toelichting op de aanwezige voorzieningen 

1. APPA-regeling bestuurders
Deze voorziening vormden we in 2010 voor de APPA-regeling (Algemene pensioenwet politiek ambtsdragers) van gewezen bestuurders.  De voorziening is actuarieel berekend. 

2. Gepensioneerde bestuurders
Voor gepensioneerde bestuurders is in 2010 een voorziening getroffen. De voorziening is actuarieel berekend. 

3. Voorziening wachtgeld bestuurders
In 2022 is deze voorziening gevormd voor het wachtgeld van voormalig bestuurders. 

4. Voorziening spaarverlof
In 2022 is het, door een CAO wijziging, mogelijk geworden voor medewerkers om verlofuren te sparen.

5. Voorziening voormalig personeel
Deze voorziening is voor voormalig personeel. Er zijn een paar oud-medewerkers die gebruik maken van de RVU-regeling.

6. Onderhoud gemeentelijke accommodaties 
Deze voorziening is in 2009 ingesteld. Het voor het onderhoud van de gemeentelijke accommodaties geldende meerjarig onderhoudsplan (MOP) is in 2022/2023 herijkt op basis van een aantal, deels wettelijk verplichte, factoren, waaronder toerekening van indexering en btw, en de 5-jaarlijkse technische her-inspectie. De financiële gevolgen hiervan zijn vertaald in een raadsvoorstel waarover op 29 januari 2024 een definitief besluit is genomen (MOP 2023-2027). In 2024 zijn er schilderwerkzaamheden uitgevoerd en is de vloerbedekking vervangen in het gemeentehuis die voor latere jaren gepland waren. Dit is gedekt binnen de voorziening.

7. Vervanging riolering
In 2021 stelde de raad een nieuw gemeentelijk rioleringsplan 2021-2025 (GRP) vast voor de jaren vanaf 2021. Voor de uitvoering van dit plan werken wij met een voorziening. De voorziening zetten wij in voor toekomstige vervangingsinvesteringen. De kosten voor onderhoud vangen wij op binnen de reguliere exploitatie. 
Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen, onderdeel riolering en het overzicht met de stand van de kredieten

8. Voorziening vervanging ondergrondse containers
Deze voorziening zetten we in voor de vervanging ondergrondse verzamelcontainers. In het tarief afvalstoffenheffing nemen we een bedrag op voor de toekomstige vervanging van ondergrondse containers. 
Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen, onderdeel ondergrondse verzamelcontainers en het overzicht met de stand van de kredieten.

9. Egalisatie riolering 
Jaarlijks rekenen wij via deze voorziening het rekeningresultaat op riolering af. Op basis van het gemeentelijk rioleringsplan 2021-2025 (GRP) zetten we het saldo van de voorziening in om het tarief voor de rioolheffing vanaf 2022 te bevriezen voor vier jaar.  Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar financiële analyse bij Programma 7,taakveld 7.2 Riolering.

10. Voorziening afkoopsom planschade
Wij kunnen als gemeente een afkoopsom ontvangen van de initiatiefnemer, voor de afkoop van planschaderisico’s bij ruimtelijke ontwikkelingen. Daarvoor is het nodig dat wij als gemeente een voorziening opnemen, waar we het ontvangen bedrag aan toevoegen. Derden kunnen planschade verzoeken indienen bij bestemmingsplanwijzigingen. Als dit niet binnen 5 jaar na onherroepelijk worden van het betreffende bestemmingsplan gebeurd, dan valt het bedrag dat wij hebben ontvangen vrij en mogen wij het houden. Bij de Bestuursrapportage 2018 (raad 15-10-2018) hebben we hiervoor deze nieuwe voorziening ingesteld.

 
Vaste schulden met een looptijd langer dan één jaar

De onderverdeling van de in de balans opgenomen langlopende schulden en het verloop is als volgt: 

Voor de opgenomen vaste geldleningen is in het huidige boekjaar € 236.537 aan rente verantwoord. De leningen hebben op 1 januari 2024 een gemiddeld gewogen rente van 3,78% (2023: 2,88%).

Vlottende passiva
Onder de vlottende passiva zijn opgenomen: 

Onderstaand zijn de vooruit ontvangen middelen overheidslichamen gespecificeerd.  

6.3 Niet uit de balans blijkende verplichtingen/rechten en gebeurtenissen na balansdatum

Langlopende contracten
Voor de schoonmaak is een contract afgesloten in 2017 dat 4 jaar loopt en daarna nog 4 optiejaren heeft. De kosten zijn bij benadering € 117.000 per jaar.

Voor de brandverzekering is een contract afgesloten in 2021 dat 4 jaar loopt. De kosten zijn benadering € 176.000 per jaar

Voor de levering van elektriciteit en gas zijn per 1 januari 2024 overeenkomsten aangegaan met Vattenfall voor elektra en gas. Deze contracten lopen tot en met 2025, met een optie tot verlenging. De kosten per jaar zijn afhankelijk van het verbruik. Op basis van een globale schatting bedraagt het jaarbedrag € 2.200.000. Afrekening vindt plaats op basis van het werkelijke verbruik en de dan geldende energieprijzen.

Het abonnementenbeheer is in 2014 aanbesteed en loopt vanaf 1 januari 2015 voor 4 jaar en heeft daarna nog 4 optiejaren, waar we gebruik van maken. Jaarlijkse kosten bedragen circa € 86.000. 

 
Verlofdagen
Eind 2024 is het saldo verlof uren ongeveer 18.800 uur. Op basis van de bezetting komt dat neer op 72 uur per fte. 

Achtervangpositie Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)
Corporaties, deelnemers van het WSW, zijn voor investeringen in bestaande en nieuwe te bouwen woningen en maatschappelijk vastgoed aangewezen op de onderhandse kapitaalmarkt. Om ervoor te zorgen dat de deelnemers deze leningen tegen relatief gunstige condities kunnen aantrekken, heeft het WSW met medewerking van landelijke en lokale overheden een zekerheidsstructuur voor corporaties ontwikkeld. 
Belangrijke kenmerken van deze zekerheidsstructuur zijn: 
-    deelnemers lenen tegen gunstige voorwaarden en aantrekkelijke tarieven
-    100 procent zekerheid voor de financiers en solvabiliteitsvrij
-    de zekerheidsstellers stellen deelnemers in staat tot maatschappelijk en volkshuisvestelijk investeren. 

De tertiaire zekerheid van het WSW wordt gevormd door de achtervangpositie van Rijk en gemeenten. Het Rijk heeft een ongelimiteerde achtervangpositie ingenomen. Gemeenten maken elk afzonderlijk een afweging hoe zij de achtervang regelen. Zonder achtervang is borging van leningen niet mogelijk. Het risico dat gemeenten lopen door het aangaan van een achtervangpositie is theoretisch en bestaat uit het verstrekken van een relatief geringe en tijdelijke renteloze lening. 

Gemeenten dragen bij aan de volkshuisvesting door het maken van prestatieafspraken met de binnen haar grenzen werkzame woningcorporaties. Een onderdeel van deze prestatieafspraken is de achtervangpositie die de gemeente inneemt. Door het aangaan van achtervang werkt de gemeente mee aan de financierbaarheid van de sociale volkshuisvesting. Door het dalen van de financieringslast van de corporatie blijft meer ruimte over voor de noodzakelijke investeringen in sociale volkshuisvesting of maatschappelijk vastgoed.
Het schuldrestant per 31 december 2024 van de door het WSW gewaarborgde leningen bedraagt € 50.101.000.
 
Gewaarborgde geldleningen 
De gemeente Lochem heeft ultimo 2024 voor een bedrag van € 50.351 aan borgstellingen uitstaan. 
De borgstellingen zijn voornamelijk verleend aan verenigingen en stichtingen binnen de gemeente Lochem. Onderstaand is een specificatie weergeven van de borgstellingen. 

Eigen bijdrage op grond van de WMO
Een aanvrager van een voorziening, hulp in de huishouding of een financiële tegemoetkoming (persoonsgebonden budget) is op grond van de Wmo een bijdrage verschuldigd. De wetgever heeft bepaald dat de berekening, oplegging en incasso van deze eigen bijdrage wordt uitgevoerd door het CAK De informatie van het CAK (om privacy redenen beperkt) is ontoereikend om als gemeente de juistheid op persoonsniveau en volledigheid van de eigen bijdragen als geheel te kunnen vaststellen. Door de systematiek te kiezen van het vaststellen van de eigen bijdragen door het CAK, heeft de wetgever in feite bepaald, dat de verantwoordelijkheid voor de juistheid en volledigheid van de eigen bijdragen op grond van de WMO geen gemeentelijke verantwoordelijkheid is. Dit betekent dat door de gemeenten geen zekerheden omtrent omvang en hoogte van de eigen bijdragen kunnen worden verkregen.

Gebeurtenissen na balansdatum
Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum bekend die een nader licht werpen op de situatie per balansdatum.