Paragrafen

De belastingtarieven voor 2026 berekenen we door het tarief van 2025 te verhogen met een indexatiepercentage van 1,9%. Dit is volgens de begrotingsrichtlijnen. Dit percentage is een combinatie van de verwachte loon- en prijsstijgingen bij de overheid. Het inflatiepercentage geldt voor de volgende belastingsoorten:

• Toeristenbelasting
• Forensenbelasting
• Lijkbezorging
• Precariobelasting
• Reclamebelasting
• Parkeerbelasting

Voor een aantal belastingen is de tariefberekening anders. De uitleg volgt hieronder. Uiterlijk tijdens de raadsvergadering van december 2025 stelt de gemeenteraad de belastingverordeningen 2026 vast.

In het dekkingsplan voor de Begroting 2026 is een ombuigingsmaatregel opgenomen om de belastingopbrengsten vanaf 2026 met jaarlijks 2% te indexeren. Bij de jaarlijkse vaststelling van de belastingverordeningen door de gemeenteraad wordt het definitieve indexatiepercentage vastgesteld. Voor 2026 is dat voor de meeste belastingsoorten 1,9%. Bij het raadsvoorstel van de belastingenverordeningen brengen we de financiële gevolgen van deze afwijking in beeld.

Voor 2026 zien we af van indexering van het havengeldentarief. Dit voorkomt verdere lastenverzwaring voor intensieve gebruikers in een jaar waarin nog geen besluit is genomen over de invoering van een abonnementsstructuur. Dat biedt ruimte om de discussie over abonnementen zorgvuldig te voeren, terwijl de sector kan rekenen op stabiele tarieven. Daarbij geldt dat de opbrengsten uit havengelden in 2025 duidelijk hoger zijn dan in de periode 2021–2024. In 2027 kan indexering opnieuw overwogen worden. Op basis van actuele gegevens en met bestuurlijk draagvlak.

Op 22 maart 2021 stelde de raad het 'Gemeentelijk Rioleringsplan 2021-2025' (GRP) vast.  We voorzien dat we een  nieuw WaterTakenPlan in 2026 vaststellen, inclusief de nieuwe rioolheffing voor 2027-2030. De rioolheffing voor 2026 blijft € 332,66 bij een verbruik tot 350 m3 per jaar.

De kosten voor het inzamelen, afvoeren en verwerken van huishoudelijk afval en grondstoffen betalen wij uit de inkomsten van de afvalstoffenheffing. Deze heffing per huishouden bestaat uit twee onderdelen:  
1. Vastrecht; Het vastrecht tarief in 2026 is € 198,06. Dit tarief valt € 20,88 hoger uit per aansluiting dan in 2025. 
 
2. Gedifferentieerd tarief (diftar); Huishoudens bieden zelf restafval en GFT aan om op te halen, en betalen per lediging. Dus hoe vaker zij dit afval aanbieden, hoe hoger de kosten. Dit geldt voor minicontainers en voor verzamelcontainers. De verwachting van het aantal aanbiedingen bepaalt het tarief voor 2026. De variabele tarieven laten een beperkte stijging zien ten opzichte van 2025. 
 
De tarieven voor 2026 zijn: 
Vastrecht: € 198,06
Diftar; per aanbieding: 
REST minicontainer (adresgebonden Kliko) € 10,59
REST verzamelcontainer € 3,01
GFT minicontainer (adresgebonden Kliko)  € 3,01
GFT verzamelcontainer € 0,84

Overzicht afvalstoffenheffing eigenaar en gebruiker per huishouden

De onroerende zaakbelasting (OZB) bestaat uit een eigenaren- en een gebruikersbelasting. Wij berekenen de OZB tarieven aan de hand van de opbrengsten en de verwachte totale WOZ-waarde. De verwachtte gemiddelde WOZ-waardeontwikkeling voor het belastingjaar 2026 is 10,5% voor woningen en 2% voor niet woningen. Dit op basis van de WOZ waardeontwikkeling tussen waardepeildatum 01-01-2024 en 01-01-2025. Wij verhogen de opbrengsten van de onroerend zaakbelastingen in 2026 met de inflatiecorrectie van 1,9% ten opzichte van 2025. 

De tarieven voor 2026 zijn:
OZB Eigenaren Woningen 0,0566%
OZB Eigenaren Niet Woningen  0,1391%
OZB Gebruikers Niet Woningen 0,1166%

Wij hebben de marktgelden voor 2026 niet geïndexeerd. We zien namelijk een terugloop van de markt. We willen de markt aantrekkelijk houden voor de huidige marktkooplieden. Ook willen we nieuwe marktkooplieden interesseren om er in de toekomst te gaan staan.  Als de belangstelling toeneemt, verwachten we meer opbrengsten. Verder is het in de toekomst mogelijk interessant om enige vorm van prijsdifferentiatie aan te brengen.

Per 1 januari 2025 is op bedrijvenpark Aalsvoort een Bedrijven Investerings Zone ( BIZ) van kracht. Een BIZ is een afgebakend gebied,  waarbinnen ondernemers samen investeren in de kwaliteit van hun bedrijfsomgeving. De jaarlijkse bijdragen van de bedrijven (op basis van de WOZ waarde) worden gebruikt voor activiteiten die de leefbaarheid, veiligheid, ruimtelijke kwaliteit en economische ontwikkeling van het bedrijvenpark bevorderen. 

Het Gelders Genootschap adviseert ons over bouwplannen en toetst deze aan het welstands- en omgevingsbeleid. Hiervoor brengt het genootschap bij ons leges in rekening. De stijging van de tarieven van het Gelders Genootschap voor deze advisering in 2026 bedraagt 7,07%, met een minimum uurtarief van € 121. Deze lasten berekenen we door aan de aanvragers. In de tarieventabel van de legesverordening trekken we artikel 2.50.1.b gelijk met de tarieven van het Gelders Genootschap.

In het dekkingsplan van deze begroting is uitgegaan van het verhogen van de kostendekkendheid van de leges voor omgevingsvergunningen en bestemmingsplanwijzigingen vanaf 2026  (€ 50.000 meeropbrengst structureel). In vierde kwartaal 2025 vindt er een nader onderzoek plaats naar de kostendekkendheid. De uitkomsten hiervan krijgen hun vertaalslag in de Begroting 2027.

De leges worden geïndexeerd met 1,9%.  De gemeenteraad stelt de legesverordening  en de tarieventabel vast in december 2025.

In de gemeente Lochem kunnen belastingplichtigen kwijtschelding aanvragen voor de afvalstoffenheffing, rioolheffing en de onroerende zaakbelasting bij woningen. Kwijtschelding is mogelijk bij een inkomen op bijstandsniveau en een minimaal vermogen.

In 2026 begroten we  €311.000 voor de kwijtschelding van de onroerende zaakbelasting, afvalstoffenheffing en rioolheffing.

De gemiddelde WOZ-waarde in tabel 1.1 kan afwijken van de indicator Gemiddelde WOZ-waarde (Bijlage 9: Beleidsindicatoren). Dit komt door gebruik van verschillende bronnen. Bronnen voor de indicator zijn het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) en waarstaatjegemeente.nl (CBS). Tribuut berekent de actuele WOZ-waarde. En neemt daarbij ook de herwaarderingen mee, bijvoorbeeld door bezwaren. Deze actuele WOZ-waarde staat in tabel 1.1 lokale lastendruk.

Het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin de gemeente in staat is financiële tegenvallers (risico's) op te vangen. Het weerstandsvermogen bepalen wij door de relatie te leggen tussen de middelen die beschikbaar zijn om de risico's financieel af te dekken (de beschikbare weerstandscapaciteit) en de financieel gekwantificeerde risico's (de benodigde weerstandscapaciteit).
Daarnaast geven we inzicht in de mutaties reserves en omvang van de vrij besteedbare algemene reserve.

Beschikbare weerstandscapaciteit
De beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente Lochem bestaat uit:
a. Exploitatie (structurele bronnen) bestaande uit:

• begrotingspost onvoorzien
• onbenutte belastingcapaciteit

b. Eigen vermogen (incidentele bron) bestaande uit:

• algemene reserve

Risicomatrix
Op basis van de inschatting van het risico stellen wij een risicomatrix op. Hiermee geven wij een overall inzicht in omvang en kans waarop het risico zich kan voordoen.

Totaal nettobedrag structurele risico’s      € 1.082.000

Totaal nettobedrag incidentele risico’s € 1.994.000

Dit is een getal dat laat zien of wij voldoende financiële reserves hebben om risico’s op te vangen. Wij maken onderscheid in structureel en incidenteel. Bij de structurele ratio delen we het bedrag voor onvoorzien en de onbenutte belastingcapaciteit door de som van de structurele risico’s. Bij de incidentele ratio delen wij het vrij besteedbaar deel van de algemene reserve door de som van de incidentele risico’s. Hieronder geven wij de berekening van de ratio:

Ratio structureel weerstandsvermogen:

8.176.000    =    7,6
1.082.000

Ratio incidenteel weerstandsvermogen:

25.341.000  =    12,7
1.994.000

Om de ratio van het weerstandsvermogen te beoordelen, gebruiken wij de volgende beoordelingstabel:

Het structurele weerstandsvermogen is 7,6 en valt in schaal A en is uitstekend. 
Ten opzichte van de jaarrekening 2024 neemt de ratio voor het structurele weerstandsvermogen af van 8,6 naar 7,6. De lagere ratio komt doordat de onbenutte belastingcapaciteit hoger is en het risicobedrag beperkt gestegen is.. Het hogere risicobedrag komt voornamelijk doordat het risico voor arbeidsmarkt is toegevoegd. Daartegenover staat het vervallen van de risico Jeugdhulp, extra middelen 2022 en verder.
 
Het incidentele weerstandsvermogen is 12,7 en valt in schaal A en is uitstekend. 
Ten opzichte van de jaarrekening 2024 neemt de ratio voor het incidentele weerstandsvermogen toe van 10,3 naar 12,7. De hogere ratio komt met name door de afname van het risicobedrag in de grondexploitaties. Het risico neemt af van € 2.611.000 (jaarrekening 2024) naar € 1.994.000 in de begroting 2026.

In deze paragraaf staan financiële kengetallen. Deze kengetallen laten zien hoe de gemeente er nu financieel voor staat, hoe het ging in het verleden. En wat we verwachten voor de toekomst. Alle gemeenten berekenen deze kengetallen op dezelfde manier. Daardoor zijn gemeenten onderling goed te vergelijken. 

De afzonderlijke financiële kengetallen zeggen nog weinig over hoe de financiële positie van de gemeente is. Zo hoeft een hoge schuld niet nadelig te zijn voor de financiële positie. Dat hangt af van het eigen vermogen en de inkomsten die er tegenover staan. En van hoe groot de kans is dat de schuld weer wordt afgelost. De kengetallen bekijk je altijd in samenhang en je vergelijkt ze met normen. Hieronder leggen we de belangrijkste cijfers uit.

Netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

Dit cijfer laat zien hoeveel schuld de gemeente heeft ten opzichte van haar eigen middelen. Hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote. Het geeft aan hoeveel druk de rente en aflossingen leggen op de exploitatie. Om inzicht te krijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen, laten we de netto schuldquote op twee manieren zien: Inclusief en exclusief doorgeleende gelden (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen).  Het kengetal verslechtert in de jaren 2027-2029 door de geplande investeringen, waarvoor langlopende leningen aangetrokken dienen te worden. 

Solvabiliteitsratio

Dit kengetal laat zien of wij aan onze financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. De solvabiliteitsratio neemt af door de verwachte tekorten voor de jaren 2026-2029.

Structurele exploitatieruimte

Voor een goede financiële positie moeten de structurele inkomsten en uitgaven in balans zijn. Een positief percentage betekent dat de structurele inkomsten hoog genoeg zijn om de structurele uitgaven te betalen. Dit zijn ook rente en aflossingen van leningen. 

Grondexploitatie

Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale baten.

Belastingcapaciteit

De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. De woonlasten bestaan uit de OZB, de rioolheffing en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde WOZ-waarde in die gemeente. De belastingcapaciteit van gemeenten wordt daarom berekend door de totale woonlasten van een meerpersoonshuishouden in jaar t te vergelijken met het landelijk gemiddelde in jaar t-1 en uit te drukken in een percentage. Het tarief voor rioolheffing en afvalstoffenheffing is bij ons 100% kostendekkend. Er is nog ruimte om het OZB tarief te verhogen (onbenutte belastingcapaciteit). 

Normering

Om goed invulling te geven aan de waarde van deze financiële kengetallen is een normenkader van belang. We sluiten aan bij de signaleringswaarden van de provincie Gelderland.

Signaleringswaarden kengetallen provincie Gelderland

In bovenstaande tabel staan de signaleringswaarden die de provincie Gelderland als normenkader hanteert. Aan deze categorieën is geen directe kwalificatie gegeven.

Inleiding

Het beleid van het onderhoud van kapitaalgoederen maken we inzichtelijk door de (meerjaren) beheerplannen. De plannen beschrijven de huidige en gewenste staat van onderhoud. Wat er nodig is om die te behouden of te bereiken. En hoeveel geld hiervoor nodig is. 

Op dit moment kennen wij de volgende plannen:

In bovenstaande tabel staan de indicatoren van bestuur en ondersteuning. Er is een aantal in het oog springende afwijkingen. Dit vraagt om een toelichting.

Apparaatskosten:
Deze nemen toe van € 769 per inwoner naar € 921 in 2026 oplopend naar € 977 in 2029. 
Met het vaststellen van de Begroting 2025 door de raad, zijn voor 2025 en verder extra personele middelen beschikbaar gekomen voor onder andere organisatieontwikkeling (1.7 miljoen) en sturen op arbeidskosten (2,1 miljoen). 
Dit zorgt voor een stijging van de totale personele lasten en daarmee de kosten per inwoner.  

Deze stijging was niet meegenomen in de indicatoren die zijn opgenomen in de Begroting 2025. 

Externe inhuur:
De externe inhuur blijft in 2026 ongeveer gelijk aan 2025. Daarna gaat deze van 7,9 naar 6,0. 
Deze daling ontstaat doordat in de jaren 2025 en 2026 de inhuur die voortkomt uit de opvang van ontheemden is geraamd. 

Overhead:
De indicator overhead stijgt van 10,1 naar 12,9. Dit ontstaat doordat de totale last voor overhead harder stijgt dan de totale lasten in de begroting. Dit komt door de al eerdergenoemde organisatieontwikkeling. 

Krapte op de arbeidsmarkt

In 2025 is de organisatie verder ontwikkeld. Voor de laatste openstaande vacatures zijn succesvol mensen gevonden maar het werven en behouden van gekwalificeerde medewerkers vraagt ook in 2026 onze aandacht. Op verschillende vakgebieden is de arbeidsmarkt krap en de concurrentie groot. We hebben creatieve oplossingen en maatwerk nodig om vacatures in te vullen. We huren tijdelijke medewerkers in als een vacature nog niet is ingevuld en bij langdurig ziekteverzuim van medewerkers. 

HR onderwerpen

De organisatieontwikkeling is ingezet om de kwaliteit van de dienstverlening aan onze de inwoners te blijven garanderen. Ook willen we goed kunnen reageren op veranderingen in de samenleving. Op basis van de ervaringen met het nieuwe organisatiemodel en de uitkomsten van het medewerkerstevredenheidsonderzoek gaan we in 2026 verder met de organisatieontwikkeling.

In 2025 is een arbeidsmarktstrategie vastgesteld. Hierin worden verschillende onderwerpen benoemd waarmee team HR aan de slag is gegaan en in 2026 vervolg geeft. Denk hierbij aan strategische personeelsplanning, opleiding & ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid. 

Functiewaarderingssysteem HR21

De VNG heeft met HR21 een modelfunctie-waarderingssysteem voor gemeenten ontwikkeld. In 2026 stappen we daarop over. HR21 biedt een dekkend bestand aan normfuncties. Deze normfuncties zijn voorzien van een functiewaardering. HR21 legt daarnaast de verbinding tussen functies en lokaal beloningsbeleid. Door over te stappen op HR21 vergroot de gemeentelijke slagkracht door functies, competenties en resultaten te verbinden. 

We hebben een actueel integriteitsbeleid. Het hebben van beleid is slechts de basis. Communicatie over en aandacht voor integriteit maken dat het gaat leven binnen de organisatie. 
Dit doen we via informatiebijeenkomsten voor medewerkers en leidinggevenden. Ook besteden we regelmatig aandacht aan integriteit op ons intranet voor medewerkers.

In het najaar van 2025 is het team Inkoop weer op sterkte gekomenen door het aantrekken van een fulltime inkoopcoördinator. De rechtmatigheid van onze inkoopprocessen is een (nog) belangrijker aandachtspunt geworden nu het college vanaf 2024 de rechtmatigheidsverklaring moet afgeven. Voorheen deed de accountant dit. We zetten in op het goed inrichten van de inkoop- en aanbestedingsprocessen, goede ondersteuning aan de budgethouders en het actueel houden van het inkoop- en aanbestedingsbeleid aan nieuwe ontwikkelingen. 

We zijn gestart met het opnieuw formuleren van het Informatiebeleid (I-visie). Deze I-visie schetst hoe informatiemanagement de wisselwerking tussen ICT en bedrijfsvoering begeleidt, met als doel een betere afstemming (Business IT alignment). Vanuit interne en externe kaders worden ambities benoemd en georganiseerd in een gezamenlijk plan om deze te realiseren. De wereld verandert, wij veranderen mee. Hoe en in welk tempo, dat bepalen we de komende maanden.

Gegevensmanagement

In 2025 is een GEO-specialist aangetrokken. Deze specialist is gestart met het beschikbaar stellen van (geo)informatie naar medewerkers en inwoners. Daarnaast is de aanbesteding van luchtfoto's afgerond.

Informatiebeheer

In 2025 is een groot gedeelte van ons analoge archief overgebracht naar het Regionaal Archief Zutphen. Daarnaast is gestart met het inzichtelijk maken van de documenten uit ons analoge en digitale archief, die vernietigd en verwijderd moeten worden.  

In 2025 en 2026 richten we ons op de invoering van de nieuwe Europese richtlijn NIS2. Deze richtlijn is vanaf oktober 2024 van kracht, maar is pas in 2025 omgezet in Nederlandse wetgeving. Voor de gemeente Lochem betekent dit (nog) strengere eisen aan de informatiebeveiliging. Met name voor de meldplicht, de zorgplicht en het toezicht heeft deze wet strengere regels.  

ICT voert het informatiebeleid uit en richt zich vooral op werken in de cloud en het veilig houden van informatie. Hardware en software worden steeds vernieuwd, met zo min mogelijk hinder voor medewerkers. In 2026 werkt ICT aan de verdere uitrol van Microsoft Cloud en ondersteunt hybride werken en snelle technologische veranderingen. De strategie is: “Cloud, tenzij”, wat betekent dat cloudoplossingen de voorkeur hebben boven lokale systemen. Bij het kiezen van oplossingen kijkt ICT naar gebruiksgemak, betrouwbaarheid, wetgeving en innovatie. Tegelijkertijd beseffen we dat er risico's zijn als gevolg van geo-politieke ontwikkelingen. We acteren, binnen onze mogelijkheden, op deze risico's.   

Het college is verantwoordelijk voor de getrouwheid van de informatieverstrekking en de rechtmatigheid van het financiële beheer. Getrouwheid verwijst naar de juistheid, volledigheid en tijdigheid van de informatie die we verstreken in de verantwoording. Rechtmatigheid houdt in we handelen en uitgaven doen binnen de kaders van geldende wet- en regelgeving, beleidsregels en interne richtlijnen.

Om dit te borgen, is er jaarlijks een interne toetsing van de belangrijkste bedrijfsonderdelen. Deze toetsing gaat volgens het Controleplan Verbijzonderde Interne Controle. De kaderstelling voor de rechtmatigheid van dit controleplan komt voort uit wetten en verordeningen en wordt vertaald in een normenkader dat de gemeenteraad jaarlijks vaststelt. In de rechtmatigheidsverantwoording bij de jaarrekening rapporteert het college aan de raad over eventuele overschrijdingen van de toegestane verantwoordingsgrenzen.

Hiermee wordt niet alleen voldaan aan externe eisen, maar dragen we ook bij aan transparantie, vertrouwen en een integere bedrijfsvoering.

Het planning- en controlproces is een essentieel onderdeel van de sturing en beheersing van onze organisatie. De realisatie van strategische en operationele doelen, bewaken we met een gestructureerde cyclus van plannen, monitoren en bijsturen. Het proces en de inhoud van de P&C-documenten, zoals kadernota, begroting en jaarrekening zijn voortdurend onderwerp van gesprek. In de organisatie, het college en de gemeenteraad.

In 2026 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. We passen de planning van de P&C-cyclus hierop aan.  

Een goed ingerichte administratieve organisatie en interne controle (AO/IC) zorgen ervoor dat de organisatie ‘in control’ blijft. Met goede controles kun je risico's op tijd signaleren, fouten en fraude voorkomen en de betrouwbaarheid van de informatievoorziening waarborgen. Functiescheiding, autorisatieprocedures en periodieke controles vormen hierbij belangrijke pijlers. Bevindingen over uitgevoerde controles rapporteren we intern. De bevindingen zijn een graadmeter van de kwaliteit van de bedrijfsvoering. 

De accountant geeft hierover, als externe, ook zijn oordeel tijdens de jaarlijkse interim- en jaarrekeningcontrole. Een goede interne beheersing zorgt voor verantwoorde besluitvorming en een juiste en volledige rechtmatigheidsverantwoording.

Inleiding 
Voor de uitvoering van de programma’s zijn financiële middelen nodig. Om tijdig en tegen gunstige tarieven gelden aan te trekken of uit te zetten is de uitvoering van de treasuryfunctie belangrijk.  
 
Beleid financiering 
In het Treasurystatuut wordt de beleidsmatige infrastructuur van de treasuryfunctie vastgelegd in de vorm van uitgangspunten, doelstellingen, richtlijnen en limieten.  
 
Financiering 
Opgenomen vaste geldleningen  
De opgenomen vaste geldleningen hebben op 1 januari 2026 een boekwaarde van € 3.862.122. In 2026 wordt hierop € 917.329 afgelost en aan rente is € 159.282 verschuldigd. De leningen hebben op 1 januari 2026een gemiddeld gewogen rentepercentage van 4,68 procent (4,56 procent in 2025). Het gemiddelde rentepercentage stijgt, omdat de leningen met een laag rentepercentage bijna afgelost zijn. 
 
Liquiditeitsbegroting 

De liquiditeitsbegroting geeft weer dat wij in 2026 de kasgeldlimiet structureel zullen gaan overschrijden, zodat het aantrekken van  langlopende leningen van € 8 miljoen nodig zal zijn in het tweede halfjaar van 2026.

Berekening rente-omslagpercentage en renteresultaat taakveld treasury 2026.

Rentevisie 
Voor de Begroting 2026 wordt rekening gehouden met een rente van 2 procent voor het aantrekken van tijdelijke liquide middelen. Voor langlopende leningen met een looptijd van 5 jaar wordt rekening gehouden met een percentage van 3 procent.  
 
Kasgeldlimiet 
De kasgeldlimiet voor het jaar 2026 bedraagt € 10,5 miljoen. Tot het bedrag van de kasgeldlimiet mogen kortlopende geldleningen worden aangetrokken. 
 
Risiconorm 
De gemeente Lochem zit ruim onder de renterisiconorm, omdat alleen leningen zijn aangetrokken met een vast rentepercentage voor de gehele looptijd van de lening. 

Inleiding
De gemeente werkt samen met andere partijen. Deze paragraaf geeft een overzicht van onze "verbonden partijen".

Een verbonden partij is een organisatie waarin de gemeente een bestuurlijk én een financieel belang heeft. Hierdoor is ook de gemeente verantwoordelijk. Het kan gaan om een privaatrechtelijke organisatie zoals stichtingen, verenigingen, nv's en bv’s. Of het kan een publiekrechtelijke organisatie zijn, zoals een gemeenschappelijke regeling.

Bij een bestuurlijk belang heeft de gemeente zeggenschap. De gemeente bestuurt mee of heeft stemrecht. Er is een financieel belang als de gemeente risico loopt met de middelen die we aan een partij ter beschikking stellen. Of als een verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt. De gemeente kan dan hierop worden aangesproken

Overzicht Verbonden Partijen
De gemeente Lochem heeft de volgende verbonden partijen:

Inleiding 
Het grondbeleid legden we vast in de Nota Grondbeleid 2022 en de Uitvoeringsnota Grondbeleid 2022. We kennen een situationeel grondbeleid. Dat betekent dat we per project de meest passende vorm van grondbeleid toepassen. 
Grondbeleid is een middel om gemeentelijke ambities van andere beleidsterreinen te realiseren. Bijvoorbeeld woningbouw, economie, natuur en recreatie. Het grondbeleid geeft richting aan het handelen van de gemeente bij ruimtelijke ontwikkelingen. Als de gemeente eigenaar van de grond is of wordt, is de invloed van de gemeente groter.
 
Grondbeleid voor wonen
De doelstelling is om 1.300 nieuwe woningen te realiseren tot en met 2030. De gemeente zet zich in om de percelen die we hiervoor nodig hebben aan te kopen voor (betaalbare) woningbouw. Daarom vestigden we in 2021 een voorkeursrecht op verschillende percelen in onze gemeente (op grond van de Omgevingswet). Dit voorkeursrecht is verlengd t/m 2027 door vaststelling van de Omgevingsvisie in 2024.
 
Ontwikkelingen beïnvloeden de grondexploitaties
Een grondexploitatie is een begroting die de grondkosten en grondopbrengsten van een ruimtelijk ontwikkelingsplan in beeld brengt. Naast het programma (zoals woningbouw, bedrijventerreinen of maatschappelijk voorzieningen) beïnvloeden ook andere ontwikkelingen onze grondexploitaties. Voorbeelden hiervan zijn:
•    de opvang van asielzoekers
•    huisvesting van statushouders en ontheemden
•    duurzaamheid ambities
•    stijgende kosten (bouwkosten, arbeid)
•    stikstofproblematiek
•    overbelasting van het net (netcongestie)

Netcongestie
Er is in Gelderland en daarmee ook in Lochem sprake van netcongestie. Op zowel het hoogspanning-, middenspanning als het laagspanningsnet. De netbeheerders (TenneT en Liander) werken hard aan een oplossing. Tegelijkertijd groeit het bewustzijn dat uitbreiding van het elektriciteitsnet niet de enige oplossing kan zijn. Inzet op lokale opwek, gelijktijdig gebruik en flexibiliteit in het systeem door het bufferen van energie zijn onderdelen van het energiesysteem die steeds belangrijker worden. 
We voeren regelmatig overleg met Liander zowel ambtelijk als bestuurlijk. Concreet wordt er nu gewerkt aan het verzwaren van het middenspanningsnet in Harfsen en worden er plannen gemaakt voor de verzwaring van het laagspanningsnet in onze gemeente. Liander geeft op projectbasis inzicht in de beschikbare capaciteit en wat dit betekent voor de woningbouwplannen, de energietransitie in de woonwijken en verplaatsingen van bedrijven.
Inmiddels is voor de aanpassing van het hoogspanningsnet een vertraging aangekondigd. Er is een groot tekort aan technisch personeel, ruimte en materialen. Het hoogspanningsnet vormt nu het voornaamste  knelpunt. Dit wordt niet voor 2035 opgelost. Ook in het laag- en middenspanningsnet zijn er knelpunten waardoor geplande ontwikkelingen moeten worden uitgesteld of van een ander energieconcept voorzien. 
 
In 2025 is gestart met een werkgroep netbewuste nieuwbouw met als doel om te komen tot een werkwijze waarbij zoveel mogelijk alternatieven op het gebied van de energievraag en de energievoorziening worden afgewogen bij de start van nieuwbouwprojecten.

Actualisatie lopende actieve grondexploitaties 
Een deel van de gronden die in eigendom zijn van de gemeente waarvoor (binnenkort) een ruimtelijke procedure is (ge)start, hebben we opgenomen in grondexploitaties. Dit zijn lopende plannen. Nadat we deze gronden bouwrijp maken, verkopen we die als bouwterreinen of kavels. Met de grondexploitaties brengen wij de opbrengsten en kosten van deze plannen tijdens de hele looptijd in beeld. 

Hoe staan we er financieel voor?
In deze paragraaf leest u hoe de grondexploitaties van de gemeente Lochem er financieel voor staan. 
 
 Parameters en uitgangspunten grondexploitatiebegrotingen
Tabel 1 Overzicht gehanteerde paramaters grondexploitatiebegrotingen

De gebruikte parameters voor kosten- en opbrengstenstijging baseren we op de inputprijsindex van Grond-, weg- en waterbouw (GWW-index) van het CBS en de Outlook Grondexploitaties van Metafoor. De rente berekenen we volgens de regels van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Dat is het gewogen gemiddelde rentepercentage op vreemd vermogen vergeleken met het totaal vermogen. Dit schatten we voor 2026 in op 0,5%. Het BBV schrijft ook de disconteringsvoet voor: het percentage dat wordt gebruikt om toekomstige kasstromen terug te rekenen naar de huidige waarde (netto contante waarde).

Voor de Begroting 2026 gebruiken we een percentage van 3,0% kostenstijging. Ook voor de jaren erna houden we rekening met een meerjarige kostenstijging van 3%. Voor de opbrengsten gebruiken wij 1% meerjarige stijging. 
 
Voorlopige boekwaarde en werkelijke boekwaarde
Bij de actualisatie van de grondexploitaties voor de Jaarrekening 2024 gebruikten we de werkelijke boekwaarden over het jaar 2024. De peildatum van deze geactualiseerde grondexploitatieberekeningen is 1 januari 2025. Voor de Begroting 2026 gebruiken we de voorlopige boekwaarden op (1-7-2025) en een prognose tot en met 31-12-2025. In deze paragraaf lichten we de grondexploitatieprojecten op hoofdlijnen toe. Hierbij vergelijken we de grondexploitatie bij de Jaarrekening 2024 met die van de Begroting 2026. 

Tussentijdse winst- en verliesnemingen 
Het BBV schrijft voor dat we bij tussentijdse winstnemingen de Percentage of Completion (PoC) methode moeten toepassen. Dit betekent dat als we grond verkopen, we tussentijds winst moeten weergeven. Naar rato van de voortgang van de grondexploitatie. Daarom brengen we de geraamde, toekomstige winsten per jaar in beeld. De wijzigingen voegen we toe aan de aan te houden reserve bouwgrondexploitatie.
 

Tabel 2. Overzicht tussentijdse winstnemingen en mutaties verliesvoorzieningen

Tussentijdse winstneming
In 2025 nemen we € 56.000 aan tussentijdse winst (voordeel). In totaal is er vanaf de start van de grondexploitaties tot en met ultimo 2025 voor € 3.335.000 aan tussentijdse winst genomen over de nog lopende grondexploitaties. De tussentijdse winst wordt toegevoegd aan de reserve grondexploitaties.
 
Verliesvoorziening
Als uit een grondexploitatie blijkt dat er een verlies op een plan ontstaat, treffen we direct een verliesvoorziening (conform BBV). Vaak zijn dit grondexploitaties waarbij er sprake is van herstructurering. 
In de Begroting 2026 verlagen we de totale getroffen verliesvoorziening met € 537.000 (voordeel) ten opzichte van de Jaarrekening 2024. Er is een verbetering van het resultaat van de projecten Scheggertdijk, Almen 2A/B en Kop van Oost, waardoor er geld uit de verliesvoorziening vrij komt te vallen. De grondexploitatie Stijgoord verslechterde met € 60.000. Dit komt door onvoorziene kosten voor een onderzoek naar niet gesprongen explosieven en hogere kosten voor het opruimen van Japanse Duizendknoop. Per saldo verlagen we de verliesvoorziening. De verlaging van de verliesvoorziening storten we in de reserve grondexploitaties.

Afsluiten grondexploitaties 
Per 31-12-2025 sluiten we geen grondexploitaties af.

Totaaloverzicht resultaten complexen
In tabel 3 staat een overzicht van de eindwaarde en contante waarde per complex. 
De verwachte resultaten van de grondexploitaties vergelijken we op eindwaarde en contante waarde. Bij de contante waarde vertalen we de resultaten naar 1 januari 2025. Dit is de waarde van het eindresultaat van de grondexploitaties teruggerekend naar 1 januari 2025. Ook brengen we de eindresultaten van de grondexploitaties in beeld op eindwaarde. We tonen de resultaten aan het einde van de looptijd van het plan.

Tabel 3. Overzicht contante waarde – eindwaarde actieve bouwgrondexploitaties 

Baten en lasten jaarschijf 2026 voor de grondexploitaties
In onderstaand overzicht staan de door de raad beschikbaar te stellen baten en lasten voor jaarschijf 2026 per grondexploitatie. Met het beschikbaar stellen van het budget voeren we de verwachte werkzaamheden uit.

Tabel 4. Overzicht beschikbaar te stellen baten en lasten 2026

Instemmen met meerjarige begrotingswijziging winst- en verliesneming grondexploitaties
Zie hieronder voor de begrotingswijzigingen die direct te herleiden zijn uit de uitkomsten van de actualisatie van de grondexploitaties bij de Begroting 2026.
Door in te stemmen met deze begrotingswijziging zorgen we voor een juiste begrotingsbasis voor het eerstvolgende moment van actualisatie grondexploitaties bij de Jaarrekening 2025.

Tabel 5. Begrotingswijziging grondexploitaties actualisatie Begroting 2026

Risicoanalyse 
De risico’s van de grondexploitaties brengen we regelmatig in kaart op basis van  de huidige inzichten. Hoe verder een plan in ontwikkeling is, hoe minder risico’s te verwachten zijn. Om risico's te bepalen, gebruiken we de Monte-Carlosimulatie. Deze simulatie berekent het financiële projectrisico. Daardoor is met een betrouwbaarheid van 90% zeker dat het weergegeven financieel risico ook het maximale risico is. Voor alle grondexploitaties rekenen we de standaard ramingsonzekerheden en de project specifieke risico’s in de risicoanalyse door.

Risico’s
Het totaalbedrag aan risico’s voor de grondexploitaties is geraamd op € 1.420.000.
    
De risico’s bij de Jaarrekening 2024  waren in totaal € 2.611.000. De risico’s namen met € 1.191.000  af. Hoe verder plannen in de realisatie zijn, hoe kleiner de kans op risico's. Met name bij de plannen Kop van Oost, Scheggertdijk en Stijgoord was het risico op tegenvallers bij grondverkopen van invloed op de hoogte van het geraamde risico. Doordat deze plannen voorspoedig verlopen qua grondverkopen, neemt het geraamde risico af.  

Tabel 6. Overzicht Monte Carlo Analyse grondexploitaties