Paragrafen

Deze paragraaf geeft op hoofdlijnen inzicht in de verschillende lokale heffingen, belastingen en de lokale lastendruk.

Beleid lokale heffingen

We hebben de belastingtarieven 2022 verhoogd met een inflatiepercentage van 1,40% volgens de begroting 2022. De belastingtarieven voor rioolheffing, afvalstoffenheffing, havengelden en precariobelasting op nutsnetwerken wijken hiervan af.

Onroerendezaakbelasting

Onroerendezaakbelasting (OZB) is een belasting die we heffen over de waarde van onroerend goed. Denk aan woningen, bedrijven, kantoren en winkels. Ook panden in aanbouw en grond vallen hieronder. We verdelen de OZB  in twee soorten: eigenarenbelasting en gebruikersbelasting. 

De tabel hieronder laat de tarieven zien voor de OZB. Daarnaast hebben we de begroting vergeleken met de werkelijke opbrengsten. De werkelijke opbrengsten zijn bijna gelijk aan de begroting. 

Toeristenbelasting is een belasting voor aanbieders van overnachtingsmogelijkheden. Denk aan hotels, campings en bed & breakfasts. We heffen toeristenbelasting als een aanbieder een overnachtingsmogelijkheid aanbiedt tegen betaling. De aanbieder mag de belasting aan de gasten doorberekenen.
 
We leggen toeristenbelasting op na afloop van het belastingjaar. Bij het opstellen van de jaarrekening hebben we nog niet alle aangiftes ontvangen en niet alle aanslagen opgelegd. Voor 2022 maakten wij een inschatting van de opbrengsten.  We schatten voor 2022 een  opbrengst van circa € 745.000. Dit is een nadeel van ongeveer € 80.000 ten opzichte van de begroting 2022. Dit komt voornamelijk door de huisvesting van  Oekraïners op locaties die normaal gesproken belast worden met toeristenbelasting. 

Daarnaast is er nog een nasleep van de opbrengst 2021. Dit is een voordeel van € 93.000. Dat bedrag boeken we nu in 2022.

Het verschil tussen het begrote en de werkelijk geboekte bedragen in 2022 betreft een optelsom van de hiervoor genoemde posten.

Forensenbelasting is een belasting die we heffen als iemand meer dan negentig dagen per jaar een gemeubileerde woning beschikbaar heeft en niet in deze gemeente staat ingeschreven.

In de jaren 2020, 2021 en 2022 kwamen er veel nieuwe vakantiewoningen, en nieuwe forensen, bij op Park de Lochemse Berg, Resort de Achterhoek en De Vlinderhoeve. De verwachting is dat deze stijgende lijn de komende jaren wat zal afvlakken. 

2021 was het laatste jaar waarin wij precariobelasting op  netwerken voor gas, water en elektriciteit mochten heffen. Voor het jaar 2022 is deze belasting niet meer van toepassing. 

Rioolheffing is een belasting voor huishoudens en bedrijven die we heffen om het behoud en beheer van de riolering te betalen. Met de inkomsten kan de gemeente ook de maatregelen betalen die nodig zijn om het grondwater op peil te houden en regenwater te verwerken.

Op 22 maart 2021 hebben we het ‘Gemeentelijk Rioleringsplan 2021-2025’ (GRP) vastgesteld. Volgens dit GRP bevriezen we de rioolheffing de komende 4 jaar. Het tarief voor 2022 is € 332,66 bij een verbruik tot 350 m3 per jaar.

Uitgangspunt bij deze heffing is dat de tarieven de kosten dekken.  Insteek is om investeringen zo doelmatig en effectief mogelijk te laten zijn. Dat doen we door kritisch te kijken of er geen andere oplossingen mogelijk zijn om het doel te bereiken. De werkelijke opbrengsten in 2022 benaderen de begroting.

Afvalstoffenheffing is een belasting die alle huishoudens betalen. Met deze inkomsten kan de gemeente huisvuil ophalen, afvoeren en verwerken.

In 2022 zette een huishouden de grijze minicontainer gemiddeld 7 keer aan de weg en de groene minicontainer gemiddeld 8 keer.

In 2022 hebben wij de reserve afvalstoffenheffing ingezet om het tarief te verlagen. De werkelijke opbrengsten zijn bijna gelijk aan de begroting.

* Het genoemde bedrag is gebaseerd op de gebruiker van een minicontainer (140L); dit is het basisbedrag + gemiddelde aanbiedingen grijs en groen

Bouwleges is een belasting die we heffen bij de aanvraag van een omgevingsvergunning.  

De werkelijke opbrengsten zijn ongeveer € 94.000,- hoger dan begroot. In 2022 verleenden we ruim 600 vergunningen. Het gaat hier om het hoogste aantal vergunningen van de afgelopen jaren. Er waren wel relatief veel kleine vergunningen bij. Ze brengen verhoudingsgewijs weinig leges op. Dit verklaart waarom we ten opzichte van 2021 minder inkomsten hebben terwijl we meer vergunningen hebben verleend.

Lijkbezorgingsrechten is een belasting die we heffen voor het gebruik van de gemeentelijke begraafplaatsen en de gemeentelijke diensten voor de  gemeentelijke begraafplaatsen.

In 2022 was het aantal begravingen 110. Dit is minder dan in 2021 (140). Het totaal aantal begrafenissen, bijzettingen van urnen en verstrooiingen van as bedroeg 149 (tegen 162 in 2021). In 2022 zijn 461 inwoners van de gemeente Lochem overleden. Blijkbaar worden veel overledenen ergens anders begraven.

Er zijn 35 nieuwe graven uitgegeven. Dat zijn er 6 meer dan in 2021. Het aantal verstrooiingen van as ligt hoger dan de eerdere jaren: 12 in 2019, 6 in 2020, 2 in 2021 en 14 in 2022.

Havengelden is een belasting die we heffen bij het gebruik van de gemeentelijke haven of kade voor schepen.

De verwachting was dat er minder opbrengsten zouden zijn dan vorig jaar. Er waren minder scheepvaartbewegingen door de problemen met laag water en de heffing van havengelden gebeurde op basis van het werkelijk aantal vervoerde tonnages (in plaats van op basis van het volume van schepen). In Q4 van 2022 trok het aantal vaarbewegingen aan. Daardoor zijn de inkomsten hoger dan begroot. We inden ook achterstallige havengelden. 

De gemiddelde WOZ-waarde woning is pas na 3 jaar definitief, na de uitkomsten van de herwaardering.

Voor de afvalstoffenheffing is het gemiddeld aantal aanbiedingen voor:
•    Variabel minicontainer grijs       7         € 8,80 per aanbieding
•    Variabel minicontainer groen    8        € 2,50 per aanbieding

De kwijtschelding op afvalstoffenheffing is € 24.000 lager dan de begroting 2022. Dat komt door de daling van het vastrecht. Hierdoor vallen de aanslagen, waar we kwijtschelding voor verlenen, lager uit.

Het weerstandsvermogen geeft de mate van de financiële robuustheid van de gemeente aan. Het weerstandsvermogen bepalen wij door de relatie te leggen tussen de middelen die beschikbaar zijn om de risico's financieel af te dekken (de beschikbare weerstandscapaciteit) en de financieel gekwantificeerde risico's (de benodigde weerstandscapaciteit).

Beschikbare weerstandscapaciteit

De beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente Lochem bestaat uit:
a. Exploitatie (structurele bronnen) bestaande uit:

- begrotingspost onvoorzien
- onbenutte belastingcapaciteit

b. Eigen vermogen (incidentele bron) bestaande uit:

- algemene reserve

* De onbenutte belastingcapaciteit, onderdeel OZB, heeft betrekking op de mogelijkheid de OZB tarieven te verhogen. Wij nemen als uitgangspunt de door het Rijk gehanteerde artikel 12 norm van 0,1729% van de WOZ waarde (meicirculaire 2022). Het verschil tussen artikel 12 norm en de OZB tarieven die wij in 2023 en volgende jaren heffen is de onbenutte belastingcapaciteit. Doordat we bij de rioolheffing en de afvalstoffenheffing uitgaan van 100% kostendekking is daar geen sprake van onbenutte capaciteit.  

* De stand per 31 december 2027 is de werkelijke stand per 1 januari 2023 vermeerderd met de geraamde mutaties t/m 2027.
Inclusief raadsbesluiten tot en met de raad van 13 maart 2023 en de werkelijke reservemutaties jaarrekening 2022.
Exclusief geraamde reservemutaties als gevolg van het jaarrekeningresultaat 2022, de overheveling van restant budgetten 2022 naar 2023 en de geraamde reservemutaties kadernota 2024.

Risicomatrix

Op basis van de inschatting van het risico stellen wij een risicomatrix op. Hiermee geven wij een overall inzicht in omvang en kans waarop het risico zich kan voordoen. 

Totaal nettobedrag structurele risico’s      € 1.045.700

Totaal nettobedrag incidentele risico’s € 2.489.100

Dit is een getal dat laat zien of wij voldoende financiële reserves hebben om risico’s op te vangen. Wij maken onderscheid in structureel en incidenteel. Bij de structurele ratio delen we het bedrag voor onvoorzien en de onbenutte belastingcapaciteit door de som van de structurele risico’s. Bij de incidentele ratio delen wij het vrij besteedbaar deel van de algemene reserve door de som van de incidentele risico’s. Onderstaand geven wij de berekening van de ratio:

Ratio structureel weerstandsvermogen:

8.653.000    =    8,3
1.045.700     

Ratio incidenteel weerstandsvermogen:

29.895.000    =    12,0
   2.489.100        

Om de ratio van het weerstandsvermogen te beoordelen, gebruiken wij de volgende beoordelingstabel:

Het structurele weerstandsvermogen is 8,3 en valt in schaal A en is uitstekend. 
Ten opzichte van de Begroting 2023 neemt de ratio voor het structurele weerstandsvermogen toe van 5,0 naar 8,3. De hogere ratio komt doordat o.a. de risico's wijziging woonplaatsbegingsel Jeugdhulp en toenamen van inwoners met een uitkering vervallen is en het risico huishoudelijke hulp lager uitpakt.
 
Het incidentele weerstandsvermogen is 12,0 en valt in schaal A en is uitstekend. 
Ten opzichte van de Begroting 2023 neemt de ratio voor het incidentele weerstandsvermogen af van 15,8 naar 12,0. De lagere ratio komt met name door een daling van de algemene reserve met € 862.000. Dit betreft met name het instellen van het crisisfonds van € 1 miljoen. Daar staat tegenover het vervallen van het incidentele risico jeugdhulp schadeclaim zorgaanbieder. 

Doordat alle gemeenten de kengetallen op dezelfde wijze berekenen, zijn de gemeenten onderling ook vergelijkbaar.

De afzonderlijke financiële kengetallen zeggen nog weinig over hoe de financiële positie van de gemeente is. Zo hoeft een hoge schuld geen nadelig effect te hebben op de financiële positie. Dat is afhankelijk of en wat er aan eigen vermogen en baten tegenover die schuld staat en hoe groot de kans is dat de schuld weer wordt afgelost. De kengetallen bekijk je altijd in samenhang en ten opzichte van een normenkader. Hieronder lichten wij de kengetallen toe.

Netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

Hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote. De netto schuldquote geeft de verhouding weer van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen). Het kengetal daalt doordat onze vorderingen en liquide middelen hoger zijn dan onze langlopende schulden. Dit komt door het positieve jaarrekeningresultaat 2022 van € 7,3 miljoen en de positieve resultaten van de jaren daarvoor. We gingen in de begroting 2022 er nog vanuit dat we kasgeld nodig zouden hebben van € 5,5 miljoen, maar dat hadden we niet nodig. We hebben in 2022 o.a. meer geld gekregen van het Rijk dan waar we rekening mee hielden en minder uitgaven dan geraamd.

Solvabiliteitsratio

Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn aan onze financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. De solvabiliteit is ten opzichte van 2021 gelijk gebleven. Ten opzichte van de begroting 2022 is deze gestegen door een hoger eigen vermogen. Dit komt mede door het positieve jaarrekeningresultaat 2022.

Structurele exploitatieruimte

Voor de beoordeling van de financiële positie is het van belang te kijken naar de structurele baten en structurele lasten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. 

Grondexploitatie

Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale baten. Het kengetal is met name gedaald door de grondverkopen en een stijging van de totale baten.

Belastingscapaciteit

De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB, de rioolheffing en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde WOZ-waarde in die gemeente. De
belastingcapaciteit van gemeenten wordt daarom berekend door de totale woonlasten meerpersoonshuishouden in jaar t te vergelijken met het landelijk gemiddelde in jaar t-1 en uit te drukken in een percentage. Het tarief voor rioolheffing en afvalstoffenheffing is bij ons 100% kostendekkend. Er is nog ruimte om het OZB tarief te verhogen (onbenutte belastingcapaciteit). De daling in 2022 van de werkelijke belastingcapaciteit ten opzichte van begroot komt met name doordat het vastrecht afvalstoffenheffing is verlaagd van € 152,10 naar € 134,75 met het vaststellen van het tarief 2022. 

Normering

Om goed invulling te geven aan de waarde van deze financiële kengetallen is een normenkader van belang. We sluiten aan bij de signaleringswaarden van de provincie Gelderland.

Signaleringswaarden kengetallen provincie Gelderland

In bovenstaande tabel staan de signaleringswaarden die de provincie Gelderland als normenkader hanteert. Aan deze categorieën is geen directe kwalificatie gegeven.

Het beleid van het onderhoud van de kapitaalgoederen beschrijven we in de beheerplannen en het Integrale Beheerplan Openbare Ruimte (IBOR). De plannen geven de huidige en gewenste staat van onderhoud weer.  In deze plannen staat ook hoe we de gewenste staat kunnen bereiken en behouden en hoeveel geld daarvoor nodig is. De beleidsuitgangspunten zijn in het algemeen niet veranderd, maar er doen zich wel ontwikkelingen voor.

De samenwerking met Circulus zetten we in 2022 voort op basis van de Samenwerkingsovereenkomst. In samenspraak met Circulus stellen we een Dienstverleningsovereenkomst (DVO) op. Circulus startte in 2022 een denktank op om samen met alle aaneengesloten gemeenten een uniform DVO te maken. De Lochemse aanpak met produktbladen, blijft het uitgangspunt. De verwachting is dat we in 2023 het proces DVO afronden.

Ook waren er in 2022 binnen Circulus veel personele wijzigingen. Er ging veel kennis en ervaring verloren. Dat heeft er onder meer toe geleid, dat we met Circulus praten over de functies Groenbeheer en Gegevensbeheer. Er is een mogelijkheid dat we (delen van) deze functies weer bij de gemeente onderbrengen. Per 1 oktober trad bij de gemeente een nieuwe accounthouder voor de BuitenRuimte in dienst. 

In 2022 stegen de prijzen van brandstof en materialen enorm. De prijzen stegen vooral door de enorm gestegen inkoopprijzen voor energie en grondstoffen. Ook namen de bouwtijd, bouwkosten en de onzekerheid over marktontwikkelingen toe. Ook Circulus heeft als opdrachtnemer te maken met aannemers die claims leggen om prijsstijgingen vergoed te krijgen.

In 2022 rolden we kerngericht werken in de kern verder uit. We organiseerden een tweetal bijeenkomsten met groeperingen uit Eefde.  Uit de bijeenkomsten kwamen plannen en projecten voor met name de groene openbare ruimte. We combineren deze "kansen" met onze projecten en onderhoudswerkzaamheden. Het doel is en blijft om met de participatie de kwaliteit van de openbare ruimte te verhogen.

Per kwartaal rapporteert Circulus o.a. over de afhandeling van meldingen openbare ruimte. Ook in 2022 waren er weer bijna 4.000 meldingen. Vanaf Q3 2022 doet Circulus zelf de monitoring van de beeldkwaliteit van de openbare ruimte. Het resultaat, eind 2022, is dat het algemene kwaliteitsbeeld B is, volgens het algemene kwaliteitsbeeld van de IBOR.

Beleidskader

Onze inwoners willen een duurzame, leefbare, energiezuinige en prettige openbare ruimte. De openbare ruimte is veilig en op orde. Een goede openbare verlichting in de openbare ruimte draagt daaraan bij. We willen kijken waar licht nodig is, hoeveel licht we nodig hebben en op welk moment van de dag. Het vastgestelde beleid helpt om deze visie waar te maken. Het beleid draagt ook bij aan het doel om in 2030 energieneutraal te zijn. Het resultaat is een kwalitatief duurzame en prettige leefomgeving voor iedereen in de gemeente Lochem

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

De afgelopen jaren richtten we het onderhoud vooral op het in stand houden van de openbare verlichtingsinstallaties. En we reguleerden het gebruik van de openbare verlichting. Het beheer is gericht op veiligheid, leefbaarheid, bereikbaarheid, duurzaamheid en het beperken van de milieubelasting. We onderhouden planmatig. We voeren de onderhoudsmaatregelen tijdig uit om de kwaliteit van de openbare ruimte in stand te houden. Op deze manier sluiten we kapitaalvernietiging en onveilige situaties uit. In de afgelopen jaren zijn de kredieten niet geheel benut door personeelswisselingen en personeelsuitval. De vervangingsbehoefte volgend uit het beleidsplan is niet gewijzigd. We benutten de kredieten in de resterende jaren van deze planperiode

Gerealiseerd in 2022

In 2022 voerden we een vervangingsproject in de kern Laren uit.  We vernieuwden de openbare verlichting bij het project Traverse Zuid te Eefde in zijn geheel.

Financiën

Tot en met 2023 is er geld voor de vervanging van masten en armaturen en het verwijderen van lichtmasten in het buitengebied. In de begroting 2020 is een bedrag van € 1.020.000 meegenomen voor de vervanging van masten en armaturen in de jaren 2020 tot en met 2023.

Beleidskader

We willen al onze wegen voor onze weggebruikers veilig en bereikbaar houden. Dit waarborgen we door onze wegen te onderhouden volgens het IBOR plan 2018-2028. Door beheer en onderhoud volgens het IBOR-plan uit te voeren, voorkomen we kapitaalvernietiging.

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

Het onderhoud voor asfaltwegen is de laatste jaren door een raadsbesluit opgesplitst in onderhoud categorie 1 en 2 wegen én onderhoud categorie 3 en 4 wegen. Jaarlijks voeren we, aan de hand van inspecties, onderhoud uit aan onze wegen. Er is bij de vaststelling van de begroting 2023 budget beschikbaar gesteld voor het opstellen van een nieuw wegenbeleidsplan, met zandwegenbeleid en uitvoeringsprogramma.

Gerealiseerd in 2022

• We voerden een nieuwe globale inspectie uit. 
• We rondden de reconstructiewerkzaamheden fase 1 aan de Zwiepseweg tussen Zwiep en Barchem af.
• We voerden onderhoud uit aan de Buisweerdweg, Horstweg, Tusselerdijk, Azinkdijk, Oude Kapelweg, Nachtegaalstraat en laatste deel Valkeweg.
• We brachten verkeersplateaus aan in de Buisweerdweg.
• We repareerden meerdere klinkersleuven, onder andere aan de Barchemseweg, Marinus Naefflaan en Onder Langs in Lochem.
• De, uit de inspecties naar voren gekomen, noodzakelijke reparaties pakten we op, evenals de reguliere klachten en meldingen.
• Het budget voor klinkerswegen benutten we voor het herstel van een zijpoot van de Lendenweg in Laren en reconstructie Spijkpad, deel Dr. Vd Hoevenlaan – Angerenhof in Eefde.

Financiën

Met de nieuwste kengetallen voor onderhoud van de wegen maken we een doorberekening voor de benodigde budgetten voor de komende jaren voor groot asfaltonderhoud.

De uitkomsten van de inspecties en de doorberekening gebruiken we voor het nieuw op te stellen beleidsplan en uitvoeringsprogramma.

Beleidskader

Onze civiele kunstwerken zijn onderdeel van de kapitaalgoederen en worden onderhouden om kapitaalvernietiging te voorkomen. 

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

In Q2 van 2022 voerden we een instandhoudingsinspectie (een globaal of verkennend onderzoek) van al onze civiele kunstwerken (bruggen en duikers) uit. Hieruit blijkt dat we voor 7 civiele kunstwerken een nadere inspectie moeten uitvoeren. Daarvan zijn 4 civiele kunstwerken in matige tot slechte staat. Dit levert veiligheidsrisico's op. We verwachten dat we hieraan onderhoudsmaatregelen moeten uitvoeren. Bij de begroting 2023 hielden we rekening met het uitvoeren van nadere onderzoeken en eventuele incidentele lasten voor het uitvoeren van (nood-) maatregelen.

In 2023 stellen we een beleidsplan civiele kunstwerken op. De instandhoudingsinspectie van 2022 gebruiken we, om als onderdeel van het beleidsplan, een onderhoudsprogramma op te stellen. Met dit nader vast te stellen beleidsplan en onderhoudsprogramma houden we grip op de onderhoudstoestand van onze civiele kunstwerken.

Gerealiseerd in 2022

In 2016-2017 voerden we de laatste instandhoudingsinspecties aan onze civiele kunstwerken uit. In 2022 lieten we al onze civiele kunstwerken die redelijkerwijs vindbaar zijn (soms zijn kleinere duikers onvindbaar omdat ze zijn ingestort of verwijderd) globaal inspecteren. 

De opdracht met onderhoudswerkzaamheden die in 2021 is aangegaan, waarvan een deel in 2022 nog uitgevoerd moest worden, is gereed. 

De nadere inspectie van de Reudinkbrug stond gepland voor Q4 2022. Dit is opgeschort omdat we diverse archieven moesten raadplegen.  De nadere inspectie vond op 2 februari 2023 plaats. Op 3 februari 2023 waren de voorlopige resultaten bekend en zijn direct veiligheidsmaatregelen getroffen. Aansluitend startten we met deskundigen gesprekken over vervolgmaatregelen.

Financiën

Het jaarlijks onderhoudskrediet totaal €25.000 wendden we aan voor het uitvoeren van de instandhoudingsinspectie. Hierdoor konden we geen regulier onderhoud aan onze civiele kunstwerken uitvoeren. 

Van het budget à € 15.000 voor onderhoudswerkzaamheden 2021, doorlopend naar 2022, is ongeveer € 11.500 besteed.

In de Bestuursrapportage 2022 vroegen we een extra budget aan van € 15.000 om de Reudinkbrug nader te inspecteren. Dit is in 2022 niet gelukt. De verplichting gingen we al aan en er is vooronderzoek en bureaustudie in 2022 gepleegd. Dit voeren we begin 2023 verder uit en ronden we af. De uitvoeringskosten die hieruit voortvloeien nemen we op in de P&C cyclus; de Kadernota 2024 en/of de Bestuursrapportage 2023. 

Beleidskader

Het IBOR (Integraal Beheer Openbare Ruimte) vormt een belangrijke basis voor het beheer van het openbaar groen. En voor de op te stellen Dienstverleningsovereenkomst tussen gemeente en Circulus. Beleid dat het beheer van het openbaar groen beïnvloedt:

• het beleid duurzaam beheer laanbomen buitengebied,
• het maaibeleid voor de gemeentelijke bermen en sloten,
• het biodiversiteitsbeleid en
• het beleid voor bestrijding van de eikenprocessierups. 

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

Circulus beheert en onderhoudt het openbaar groen. Het onderhoud openbaar groen, de plantsoenen in de kernen en langs de doorgaande wegen onderhouden we op beeldkwaliteitsniveau B. Dit onderhoudsniveau pasten we al toe in de woonwijken. Alleen de industrieterreinen onderhouden we nog op beeldkwaliteitsniveau C. Burgerparticipatie kan bijdragen aan het kwaliteitsniveau in het groen. Deze participatie is vastgelegd in gebruikersovereenkomsten van het groen. 

In Q3 van 2022 schouwde Circulus de kwaliteit van de openbare ruimte vanuit de beeldsystematiek van de CROW (Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water- en Wegenbouw en de Verkeerstechniek). Het eindresultaat, eind 2022, is dat het kwaliteitsbeeld volgens het algemene kwaliteitsbeeld van de IBOR is.

Gerealiseerd in 2022

Samen met Circulus beheerden wij de laanbomen buitengebied volgens het nieuwe beleid, en haalden de achterstand in herplant in het buitengebied in. Circulus voerde het regulier beheer uit in de kernen, het maaibeheer (gazon en bermen), schapenbegrazing in Eefde en Gorssel en de bestrijding van de eikenprocessierups. Voorjaar 2022 rondden we enkele groenrenovaties in de kernen af. Medio 2022 maakten wij een start met kerngericht werken in de kern Eefde en was er in het najaar een gemeentelijke boomfeestdag. Eind 2022 voerde Circulus in de kernen de snoei en veiligheidscontrole aan prioritaire bomen uit en plantte zij bomen in de kernen. 

Financiën

Voor de uitvoering van het duurzaam beheer laanbomen buitengebied is er sinds 2022 een extra jaarlijks budget van € 235.000 beschikbaar en voor de achterstand in herplantverplichting laanbomen buitengebied eenmalig € 150.000. Voor de uitvoering van het soortmanagementplan Vleermuizen was € 25.000 in 2022 beschikbaar.

Beleidskader

In de raadsvergadering van 22 maart 2021 is het nieuwe gemeentelijke rioleringsplan voor de periode 2021 – 2025 vastgesteld.

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

Het Gemeentelijk Rioleringsplan 2021-2025 beschrijft het beleid op het gebied van afvalwater, hemelwater en grondwater. Ook beschrijft het hoe we de watertaken willen uitvoeren de komende jaren:
 
•    we werken aan een veilig, gezond, robuust en klimaatbestendig afvalwatersysteem, tegen zo laag mogelijke kosten.
•    We voorkomen dat de volksgezondheid in gevaar komt.
•    We richten de leefomgeving klimaatbestendig in.
•    We zorgen voor en robuust en duurzaam rioolstelsel en we willen de bewustwording rondom het thema water onder de inwoners vergroten.
 
Het plan geeft aan dat Lochem de riolering structureel inspecteert volgens een ingepland schema. De samenwerking met Zutphen en het Waterschap Rijn IJssel in de zuiveringskring richt zich met name op het rioolbeheer. Op wat grotere schaal werken we met Achterhoekse gemeenten samen aan integrale en maatschappelijke onderwerpen als droogte en klimaat.

Gerealiseerd in 2022

In maart 2021 stelde de gemeenteraad het nieuwe Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) voor een planperiode van 2021-2025 vast. In het nieuwe GRP staan vervangingsinvesteringen. Deze investeringen gebruiken we onder andere voor het vervangen en aanleggen van vrijvervalriool, afkoppelen van hemelwater, maar ook voor het vervangen van mechanische riolering. 
 
In 2022 gebruikten we de investeringen onder andere voor:

• de voorbereiding en uitvoering van de Joppelaan te Gorssel,
• uitvoering van de Traverse Zuid te Eefde,
• voorbereiding van de Esdoornlaan en Lindelaan te Gorssel en ook
• voor het vervangen en repareren van vrijvervalriool gemeentebreed.

In 2023 gebruiken we het restant krediet onder ander voor de uitvoering van de Joppelaan te Gorssel.
 
We werkten aan een veilig, gezond, robuust en klimaatbestendig afvalwatersysteem, tegen zo laag mogelijke kosten. We voorkwamen dat de volksgezondheid in gevaar kwam en we richten de leefomgeving klimaatbestendig in, we zorgden voor en robuust en duurzaam rioolstelsel. We hebben de bewustwording rondom het thema water onder de inwoners vergroot. De riolering is structureel voor een deel geïnspecteerd. Het overige deel wordt in 2023 geïnspecteerd.

Financiën

De werkzaamheden zijn binnen de voor 2022 beschikbare gelden gebleven.

Beleidskader

De beleidsuitgangspunten in het speelruimtebeleid gemeente Lochem 2011-2020 zijn ongewijzigd. In 2016 stelden we een nieuwe subsidieregeling speelruimtebeleid 2016-2021 vast. 

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

Speeltoestellen moeten voldoen aan de veiligheidsnormen van de Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen. Voor speeltoestellen geldt een Europese norm, namelijk NEN-EN 1176. 

Gerealiseerd in 2022

In 2022 lag de nadruk op het in stand houden van bestaande locaties en het reageren op meldingen en vragen over speelplekken. We lieten aanpassingen doorvoeren aan het trapveld op De Elze en vervingen speelelementen op de speelplek Ballochilaan in Lochem. Ook voerden wij een aantal kleine reparatie- en onderhoudswerkzaamheden uit. 

Financiën

Het speelruimtebeleid is in 2022 binnen de financiële kaders uitgevoerd.

Beleidskader

Voor het onderhoud van alle gebouwen geldt op de eerste plaats het Meerjarig Onderhoudsplan gebouwen (MOP) als beleidskader. Dit meerjarenplan beschrijft de gewenste staat van onderhoud en hoeveel geld daarvoor nodig is. In het voorjaar van 2019 stelde de gemeenteraad het MOP vast voor de periode 2018 t/m 2022. 

Naast het MOP heeft het gemeentelijk accommodatiebeleid invloed op de uitvoering van het onderhoud. Volgens dit accommodatiebeleid heeft de gemeente slechts een taak voor de instandhouding van huisvesting voor onderwijs (scholen voor primair onderwijs) en bewegingsonderwijs (gymzalen). Vaak huisvesten deze gebouwen ook andere maatschappelijke voorzieningen (sport-, cultuur- en welzijnsfuncties). Het beheer en onderhoud van deze accommodaties zetten wij steeds meer ‘op afstand’ en wij bouwen onze financiële middelen zoveel mogelijk af. Dit kan in bepaalde situaties leiden tot verzoeken om bijvoorbeeld vernieuwing of verduurzaming van (maatschappelijk) vastgoed. Hierdoor kunnen het beheer en de exploitatie van het vastgoed goedkoper worden. 

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

Minimaal eens per 5 jaar actualiseren wij de staat van onderhoud van de gebouwen opnieuw en vertalen dit naar het MOP.  Hiermee voldoen wij aan de richtlijn uit het BBV om inzicht te hebben in de financiële positie en risico’s te beheersen. Uitgangspunt voor het onderhoud is de conditiemeting op basis van de NEN 2767, waarbij een conditie van “redelijk tot goede staat” de insteek is (gemiddelde conditiescore 3).

Gerealiseerd in 2022

In 2022 lieten wij door een gespecialiseerd bureau de gebouwen inspecteren. Voor elk gebouw stelde het bureau een meerjarenraming voor ons op. Wij bereiden op dit moment een voorstel ter besluitvorming voor. Hierbij brengen wij ook de financiële consequenties in beeld.

Financiën

Het deel van het MOP dat gaat over groot onderhoud betalen wij uit een aparte voorziening: de voorziening onderhoud gebouwen. De omvang van de voorziening moet toereikend zijn om op elk moment in het groot onderhoud te kunnen voorzien. Het deel van het MOP dat betrekking heeft op klein (dagelijks) onderhoud betalen we van de exploitatierekening. Elke 5 jaar stellen wij een nieuw MOP vast, op basis van de inzichten op dat moment. 

Het vastgoed is in de verslaglegging ondergebracht bij de volgende programma’s:

0     bestuur en ondersteuning         2 woningen
1    veiligheid                                               brandweerkazernes
3    economie                                              Groene Kruisstraatje 4, Markt 2 en 3, erfpachtgronden
4    onderwijs                                              brede school Zuiderenk
5    sport, cultuur en recreatie        sportzalen, sportvelden, zwembaden, kerktorens
6      sociaal domein                                dorpshuizen
7     volksgezondheid en milieu       begraafplaatsen
        Overhead                                            gemeentehuis

Beleidskader

Bij het vaststellen van het Grondstoffenplan is besloten de afschrijvingstermijn van de ondergrondse verzamelcontainers te verhogen van 10 naar 15 jaar.

Beheer en kwaliteitsniveau onderhoud

In de praktijk zien we dat een afschrijvingstermijn van 15 jaar niet haalbaar is. Om die reden brachten we, bij het vaststellen van de begroting 2023, de afschrijvingstermijn terug naar 10 jaar.

Gerealiseerd in 2022

In 2022 voerden wij een inspectieronde uit. Uit deze inspectie bleek dat het vervangen van in totaal 13 ondergrondse containers door de technische staat niet langer verantwoord was. Deze containers zijn vervangen.

Financiën

De vervangingsinvestering dekken wij uit de voorziening vervanging ondergrondse containers. De afvalstoffenheffing vult deze voorziening.

Financiering

Inleiding
Voor de uitvoering van de programma’s zijn financiële middelen nodig. Om tijdig en tegen gunstige tarieven gelden aan te trekken of uit te zetten is de uitvoering van de treasuryfunctie belangrijk. 

Schatkistbankieren
Gemeenten zijn verplicht om overtollige financiële middelen bij het rijk uit te zetten. Het drempelbedrag is bepaald op 2 procent van het begrotingstotaal en bedraagt voor het jaar 2022 € 1.721.000. Alleen de overtollige middelen die het drempelbedrag te boven gaan moeten bij het rijk gestald worden. Hiervoor is in 2022 een rentevergoeding ontvangen van € 38.835.

Financiering
Opgenomen vaste geldleningen 
De opgenomen vaste geldleningen hebben op 1 januari 2022 een boekwaarde van € 16.030.850. 
In 2022 is hierop € 4.548.384 afgelost en aan rente is € 317.928 betaald.
De leningen hebben op 1 januari 2022 een gemiddeld gewogen rentepercentage van 2,01 procent (1,77 procent in 2021). In dit boekjaar zijn geen langlopende leningen aangegaan. 

Opgenomen kortlopende geldleningen 
Er zijn geen kortlopende geldleningen aangetrokken. 

Kasgeldlimiet
De kasgeldlimiet voor het jaar 2022 bedraagt € 7,3 miljoen. Tot het bedrag van de kasgeldlimiet mogen kortlopende geldleningen worden aangetrokken. De kasgeldlimiet is niet overschreden. 

Renteresultaat taakveld treasury
In onderstaand overzicht zijn de werkelijke rentelasten/baten en de toegerekende rentelasten weergegeven. De grondexploitaties zijn belast met een rentepercentage van 1,07 procent (0,95 procent in 2021). Het rentepercentage is berekend op basis van de stellige uitspraak in de notitie “Grondbeleid in begroting en jaarstukken” van de commissie BBV.
Aan de taakvelden is geen rente toegerekend, omdat de per saldo toe te rekenen rente volledig is toegerekend aan de bouwgrondexploitaties. 

De ambtelijke organisatie is ingericht volgens het directiemodel. De directie heeft beslissingsbevoegdheid. Het managementteam (MT) adviseert, informeert en stemt af.

* De stijging van de indicatoren is het gevolg van:
•    Uitbreiding formatie 
•    Meer ingeleend personeel omdat specialistische functies lastiger zijn in te vullen door de krapte op de arbeidsmarkt.
•    Extra inzet van personeel door nieuwe taken en de Oekraïnecrisis

In 2022 gaven we verder invulling aan het toekomstige werken.  Twee werkgroepen werken aan de concrete vertaling van de Toekomst van Werkvisie.  Medewerkers van de organisatie maken hiervan deel uit.  De werkgroep Cultuur houdt zich bezig met hoe we de visie en kernwaarden gaan integreren in ons werk. De werkgroep Structuur kijkt naar wat het toekomstige werken betekent voor ons gebouw en hoe we hierin willen samenwerken.  Op 28 november 2022 stemde de gemeenteraad in met de uitvoering van de aanpassingen van de inrichting van het gemeentehuis. Inmiddels zijn we gestart met de voorbereidende activiteiten zoals het inrichten van het definitieve ontwerp, een uitvoeringsplan en de voorbereiding van de benodigde aanbestedingen.   

Door de krapte op de arbeidsmarkt wordt de zoektocht naar gekwalificeerde medewerkers ook voor onze gemeente steeds lastiger.  Een en ander legt veel druk op zittende medewerkers. Eind 2022 stonden er 7 vacatures open. Aan het einde van 2021 waren dat er 10.

In 2022 maakten de medewerkers kennis met de app 'Zuivere koffie'.  Deze app geeft inzicht in hoe de medewerker omgaat met integriteitsvraagstukken.

Het jaar 2022 stond wat inkoop betreft onder andere in het teken van forse prijsstijgingen die deels zijn gerelateerd aan de oorlog in Oekraïne. Die oorlog met sanctiepakket vanuit het Rijk betekende ook dat het (GazProm) contract voor de levering van gas (in regio verband) ontbonden en opnieuw aanbesteed moest worden.
Daarnaast werkten wij aan actualisatie van het aanbestedingsbeleid en was er aandacht voor de acties in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen. Zoals circulair en klimaatneutraal inkopen en uiteraard voor SROI (social return on investment). 
Verder werkten we aan het contractregister en de implementatie van standaard documenten.

In 2022 stelden we ons Informatiebeleid (I-visie) opnieuw vast. In het informatiebeleid beschrijven we onze 4 digitale ambities:

1. We helpen onze klanten met digitale kansen
2. We baseren ons beleid op betrouwbare data
3. We werken (samen) in de cloud
4. We hebben onze informatievoorziening en - veiligheid op orde

Inspanningen vanuit deze ambities staan in de Digitale Agenda. In 2022 startten we geen nieuwe digitale initiatieven op. Wel zetten we lopende acties door of rondden deze af. Ook acties die bij wet verplicht zijn voerden we natuurlijk uit.

Vanuit de samenwerking Datalab Gelderland Oost organiseerden wij webinars, leergangen en roadshows over datagedreven werken. Daarnaast werkten wij aan de inhoudelijke thema's Impact corona op de lange termijn, Klimaatbestendige groene leefomgeving en Ondermijning. Ook leerden we collega's (vooral de beleidsmedewerkers) data lezen, begrijpen en gebruiken.

Informatiebeheer

Dit jaar organiseerden we de actie Digitale Stofkam.  Dit was een actie die voortkwam uit ons actieplan Grip op informatie. We gingen aan de slag met het opruimen en ordenen van onze bestanden op de gemeenschappelijke netwerkschijven. Hier was een wildgroei ontstaan op alle afdelingen. Aan de hand van handvaten creëerden we bewustwording in de organisatie. Vervolgens gingen de teams hiermee aan de slag.

In 2022 constateerden wij vier beveiligingsincidenten met persoonsgegevens. Hiervan zijn twee incidenten gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens als datalek.

We volgden de ontwikkeling van datagedreven werken nauwgezet. We stelden procedures op en voerden een Privacy Impact Assessment (PIA) uit.

We toetsten de dossiervorming in de ondersteunende systemen bij ’t Baken. Instructies en procedures zijn hiervoor aanwezig. Periodiek vinden kwaliteitscontroles plaats op de dossiervorming. Daarbij controleren we de rechtmatige en zorgvuldige gegevensverwerking.

We stelden de privacyverklaring voor onze medewerkers vast. En publiceerden deze op intranet.

In 2022 voerden we twee interne audits en de zelfevaluatie uit.

In 2022 volgden we voor het eerst een complete Deming-cyclus (PlanDoCheckAct) voor de informatiebeveiliging. Startend vanuit de ENSIA (audit informatieveiligheid) deden we veel om te voldoen aan de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO):

• We stelden procedures en beleidsdocumenten op
• We namen technische beveiligingsmaatregelen
• We werkten aan het bewustzijn van onze collega's over informatiebeveiliging

Dit alles gebaseerd op een risicoanalyse, want 100% veilig zijn we nooit. Het landelijke dreigingsbeeld rondom informatieveiligheid geeft aanleiding om voortdurend in te zetten op verbetering van maatregelen op alle vlakken.

In onderstaande afbeeldingen ziet u een samenvatting van de status van onze informatiebeveiliging eind 2022. Deze samenvatting is opgesplitst in een deel Externe verantwoording aan de toezichthouders en een deel Interne verantwoording over de BIO aan de gemeenteraad. Het gehele jaarverslag is als bijlage bij de jaarrekening opgenomen.

Externe verantwoording aan de toezichthouders

Interne verantwoording over de BIO

Veel applicaties verplaatsten naar de cloud. Mede door aanbestedingen zijn daarnaast veel applicaties vernieuwd. De kantoorautomatisering verplaatste ook naar de cloud. Dit krijgt de komende jaren een vervolg. Een nieuwe, moderne manier van werken krijgt vorm. We benutten hiervoor steeds meer mogelijkheden.

Bij de verplaatsing van de kantoorautomatisering hoort ook een verplaatsing van het beheer naar de cloud. Het afgelopen jaar vervingen we in deze verplaatsing ook veel beheersoftware. Dit leidde tijdelijk tot dubbele lasten.

Zowel beheerders als eindgebruikers startten met een opleidingsprogramma. In afstemming met applicatiebeheerders en mede door een onderzoek, ontstond een werkwijze om beter in control te komen op applicaties in de cloud. Het aantal collega’s dat wij ondersteunen steeg. Hierdoor namen licentiekosten en uitgaven voor hardware navenant toe. 

We stelden beveiligingsprocedures op en namen technische beveiligingsmaatregelen. Belangrijk onderdeel in het afgelopen jaar, is dat we de technische beveiliging nu 24x7 monitoren en ons daarin laten ondersteunen. Het landelijk platform met de VNG, dat hiervoor in eerste instantie was ingericht en waarop was aangesloten, is opgeheven. Een eigen invulling van deze monitoring was daarom nodig.

Het college is binnen de gemeente verantwoordelijk voor de naleving van de regelgeving (de controle op de rechtmatigheid). Niet vanaf 2022 maar vanaf de jaarrekening 2023 verantwoordt de accountant niet meer de rechtmatigheid van ons handelen, maar doet het college dit zelf. Dit doet het college voor het eerst in de jaarrekening over 2023. De accountant controleert alleen nog of deze verantwoording juist en volledig is. Control bereidde deze nieuwe manier van werken in 2022 verder voor. Deze verandering komt twee jaar later dan gepland. De auditcommissie is hiervan op de hoogte.

In mei 2022 trad de Wet open overheid (Woo) in werking, voorheen de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De Woo verplicht overheden een overzicht te geven van het aantal ontvangen Woo-verzoeken.

In de periode mei - december 2022 ontving de gemeente 20 Woo-verzoeken.  Acht daarvan betroffen de kernvisies wonen en het besluit van de raad tot het vestigen van voorkeursrechten. De overige verzoeken hadden betrekking op diverse beleidsterreinen.

Inleiding
Een verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de gemeente een bestuurlijk- én een financieel belang heeft. Onder bestuurlijk belang verstaan we dat de gemeente zeggenschap heeft. Of door vertegenwoordiging in het bestuur of door stemrecht. Het financiële belang is het bedrag dat ter beschikking wordt gesteld en niet verhaalbaar is. Dan wel het bedrag waarvoor aansprakelijkheid bestaat, als de verbonden partij failliet gaat of haar verplichtingen niet nakomt. Als alleen sprake is van een financieel of een bestuurlijk belang dan is er geen sprake van een “verbonden partij”.

In deze paragraaf staat een opsomming van de partijen waarmee de gemeente (college, dan wel raad) een samenwerking op bestuurlijk én financieel gebied is aangegaan. Partijen waar ontwikkelingen aan de gang zijn of waarbij de gemeente toenemend risico loopt lichten we nader toe.
Naast de genoemde verbonden partijen hebben we ook partijen met een subsidierelatie.

Overzicht Verbonden Partijen
De gemeente Lochem heeft de volgende verbonden partijen:

Algemeen beeld uitgangspunten grondexploitaties

Grondbeleid is beleid dat is gericht op het realiseren van gewenste veranderingen in het grondgebruik vanuit de beleidsdoelstellingen van de gemeente. Grondbeleid is een middel om andere beleidsdoelen van de gemeente te realiseren. Bijvoorbeeld op het gebied van woningbouw, economie, natuur en recreatie. 

Het beleidsdoel woningbouw heeft de afgelopen tijd veel aandacht gekregen. Door de sterke toename van de vraag naar (betaalbare) woningen, staken we veel energie in de voorbereiding van toekomstige woningbouwontwikkelingen. Vanuit het proces voor de kernvisies komen toekomstige woningbouwlocaties tot stand. Dit proces verloopt in nauwe samenhang met het (strategisch) grondbeleid. Zo is in een vroegtijdig stadium op diverse gronden de Wet voorkeursrecht gemeenten gevestigd. Ook kochten wij strategisch gelegen gronden aan (Lochem-Oost). In 2023 neemt dit proces ook een belangrijke plek in. De locaties waar woningbouwontwikkelingen kunnen plaatsvinden, worden steeds concreter. Hoe we met het grondbeleid de ontwikkelingen kunnen ondersteunen en versnellen, blijft de komende tijd een belangrijk thema.
Naast toekomstige ontwikkelingen hebben we natuurlijk ook te maken met lopende plannen. Door grondexploitaties brengen wij de grondopbrengsten en grondkosten van deze plannen in beeld en actualiseren wij deze. In deze paragraaf geven wij u een beeld van alle actieve grondexploitaties. En geven wij een zo actueel mogelijk beeld van de financiële toestand van de grondexploitaties van de gemeente Lochem.

Met de uitvoering van grondexploitaties is veel geld gemoeid. Het is belangrijk om hierover een helder beeld te geven. Enkele belangrijke uitgangspunten hierbij zijn: 

Tussentijdse winstneming
In de nota Grondbeleid gemeente Lochem 2017-2020 staat dat we voor de tussentijdse winstneming de 'Percentage of Completion (POC) methode' toepassen. Dat deden we ook in 2022. Zie tabel 1 voor de specificatie. In 2022 is er voor € 443.000  tussentijdse winst genomen. Bij de Begroting 2023 was de prognose dat tijdens de jaarrekening 2022 een winstneming van € 713.000 gedaan zou kunnen worden. Dit valt € 270.000 lager uit. 
De belangrijkste oorzaak hiervan is dat er minder grond op Aalsvoort-West is verkocht, waardoor de winstneming circa € 416.000 lager uitvalt. Deze winstneming zal later alsnog gedaan kunnen worden zodra de gronden verkocht zijn. Daar tegenover staat dat er bij Harfsen West € 178.000 meer resultaat genomen is dan verwacht omdat de werkzaamheden voor die project verder gevorderd zijn dan bij de Begroting 2023 de verwachting was. Per saldo valt om die reden de resultaatneming € 270.000 lager uit. 

Verliesvoorziening
Lochem kent ook grondexploitaties waarbij we een financieel nadeel verwachten. Vaak zijn dit grondexploitaties waarbij er sprake is van herstructurering van bestaande gebieden. Voor verliesgevende grondexploitaties moeten wij direct een verliesvoorziening treffen. Wij treffen een verliesvoorziening tegen contante waarde.
  

Onderstaande tabel 1 geeft een volledig beeld van de tussentijdse winstneming en mutaties van de verliesvoorzieningen. In totaal moeten wij € 645.000 aan de verliesvoorziening toevoegen. Belangrijkste reden hiervoor is de actualisatie van de grondexploitatie Scheggertdijk. Op basis van voortschrijdende en nieuwe inzichten is de grondexploitatie fors aangepast. Dat leidde ertoe dat de grondexploitatie van een positieve naar een negatieve grondexploitatie is bijgesteld. Onder het kopje ‘overzichten per complex’ lichten wij dit toe. Het saldo van deze grondexploitatie verslechterde met € 258.000. Hierdoor wordt € 62.000 aan de verliesvoorziening toegevoegd. Ook nam de verliesvoorziening van Diekink fors toe. Dit komt vooral door de indexering met 8% van de lasten over jaarschijf 2022. En doordat de bestemmingsplanprocedure vertraging op liep. Daardoor verschuiven lasten verderop in de tijd.  Waardoor de rentestijging en kostenstijging fors toeneemt. De overige grondexploitaties kennen een kleinere toename van de verliesvoorziening. Die zijn vooral te verklaren door de 8% kostenstijging. Onder het kopje ‘parameters’ gaan wij hier verder op in.  

Tabel 1. Overzicht tussentijdse winstnemingen en mutaties verliesvoorzieningen

Voorlopige boekwaarde en werkelijke boekwaarde
Tijdens de actualisatie van de grondexploitaties voor de Begroting 2023 is gekozen om met een voorlopige boekwaarde de grondexploitaties te actualiseren naar 1-1-2023. Dit wil zeggen dat er met een boekwaarde op basis van daadwerkelijk geboekte cijfers tot en met 1-6-2022 is gewerkt. En een prognose is gemaakt van de boekwaarde van 1-6-2022 tot en met 31-12-2022. Hiervoor is gekozen om meer inzicht te krijgen in het verloop van de grondexploitatie en de cijfers in de begroting. 

Tijdens de actualisatie van de grondexploitaties voor de jaarrekening 2022 pasten we de geprognosticeerde boekwaarde aan volgens de werkelijke boekwaarde over het jaar 2022. De geactualiseerde grondexploitaties zijn weergegeven in bijlage ‘Detailspecificatie per complex’. In dit overzicht is de grondexploitatie bij de jaarrekening 2022 en begroting 2023 met elkaar vergeleken. 

Verderop in de paragraaf lichten we de grondexploitatieprojecten toe. De basis voor de vergelijking zijn de cijfers van de Begroting 2023 (prognose cijfers) ten opzichte van de werkelijke cijfers bij de jaarrekening 2022. De toelichting op de grondexploitatieprojecten bestaat uit:

• de inhoudelijke voortgang
• de huidige financiële stand van zaken
• het verschil tussen de jaarschijf 2022 bij de Jaarrekening 2022 en de prognose baten en lasten bij begroting 2023
• de projectspecifieke risico’s.

Parameters

Bij de begroting 2023 is gerekend met een kostenstijging van 8% voor het jaar 2022. De lasten voor civiele werkzaamheden stegen in 2022 exponentieel door onder andere de oorlog in Oekraïne. Om inzicht te krijgen in deze kostenstijging is advies ingewonnen over de te hanteren stijging in de grondexploitaties. Ter onderbouwing is hiervoor onder andere de inputprijsindex van Grond-, weg en waterbouw (GWW-index) geraadpleegd.  

Voor de verschillende exploitatieopzetten worden uniforme rekentechnische uitgangpsunten gehanteerd. Hieronder is een samenvattend overzicht (tabel 2) opgenomen van de rekentechnische uitgangspunten voor de waardering van de grondexploitaties bij de jaarrekening 2022 van de Gemeente Lochem.

Kostenstijging 
Daar waar geen geactualiseerde raming voor de kosten is gebruikt is net als bij de Begroting 2023 gerekend met een kostenstijging van 8% voor het jaar 2022.
De lasten voor civiele werkzaamheden stegen in 2022 exponentieel door onder andere de oorlog in Oekraïne. Om inzicht te krijgen in deze kostenstijging is advies ingewonnen over de te hanteren stijging in de grondexploitaties.

Opbrengstenstijging
De opbrengsten in de grondexploitaties betreft hoofdzakelijk de verkoop van grond. De waarde van grond wordt residueel bepaald (residueel betreft het saldo van opbrengsten minus kosten). Ten tijde van het actualiseren van de grondexploitaties waren de bouwkosten en VON-prijzen in de woningmarkt zéér onzeker. De bouwkosten en de rente op de hypotheekmarkt zijn in 2022 exponentieel gestegen door onder andere de oorlog in Oekraïne en het post-corona tijdperk. Dit bracht onzekerheid met zich mee omdat de VON-prijzen kunnen dalen en de bouwkosten nog verder kunnen stijgen. Dit heeft een negatief effect op de grondwaarde en de financiële haalbaarheid grondexploitaties. 
Bij de jaarrekening is met een meerjarige opbrengstenstijging 1% gerekend. Dit is gelijk aan de gehanteerde opbrengstenstijging bij de Begroting 2023. Er is voor gekozen om de opbrengstenstijging gelijk te houden omdat er teveel onzekerheden in de huidige markt zijn om de parameter bij te stellen. Het gelijk houden van de opbrengstenstijging zorgt voor continuïteit in de grondexploitatieopbrengsten. Tevens is het grootste gedeelte van de woningbouwgronden al uitgegeven of verkocht onder voorbehoud. Er is rekening gehouden in de risicoanalyses met een eventuele daling van grondwaardes. Op dit moment (juni 2023) is de markt minder volatiel en wordt bij de Begroting 2023 gekeken of er een nieuw evenwicht in de markt is bereikt. Om die reden zal bij de Begroting 2023 opnieuw naar deze parameter gekeken worden. 
Voor de lopende grondexploitaties is bij veel projecten alle grond al uitgegeven of verkocht onder voorbehoud. In de praktijk betekent dit dat dat opbrengstentstijging toegerekend is aan Exel Clusterlocatie, Scheggertdijk en Aalsvoort West. 
Bijzonder uitgangspunt grondexploitaties Stijgoord, Diekink, Kop van Oost
Voor de grondexploitatie Stijgoord is met 0% opbrengstenstijging gerekend omdat de verkopen tegenvallen. Voor grondexploitatie Diekink is eveneens met 0% opbrengstenstijging gerekend omdat de verwachting is dat de opgenomen grondprijzen stabiel blijven. Dit is overeenkomstig het gemiddelde percentage voor ‘middenlocatie bedrijven’ uit Outlook Grondexploitaties 2023 van Metafoor (feitelijk -0,5%, afgerond naar boven). Bij uitgifte worden de grondprijzen opnieuw getaxeerd. Voor de grondexploitatie Kop van Oost is gerekend met een andere opbrengstenstijging omdat hier afwijkende contractuele afspraken over vastgelegd zijn. 

Rente 
Voor het bepalen van de rekenrente bij de herziening van de grondexploitaties is uitgegaan van 1,25%. Conform regels van de BBV wordt de rentetoerekening over de grondexploitaties gebaseerd op het gewogen gemiddelde rentepercentage op vreemd vermogen ten opzichte van het totaal vermogen. 

Discontovoet 
Voor het berekenen van de disconteringsvoet is het door de BBV voorgeschreven percentage van 2% gehanteerd.

Tabel 2. Overzicht gehanteerde parameters

Risicoanalyse
Aan de hand van checklists brengen wij de risico’s van de grondexploitaties per plan in beeld met de bijbehorende beheersmaatregelen. 

Checklist risico’s grondexploitaties
Per grondexploitatie is een inventarisatie gemaakt van de risico’s op basis van de huidige inzichten. Hoe verder een plan in ontwikkeling is, hoe minder risico’s te verwachten zijn. 

Standaard berekenen wij ramingsonzekerheden in de risicoanalyse door. Dit zijn standaardafwijkingen en deze zijn voor alle projecten hetzelfde. Belangrijk onderdeel zijn de projectspecifieke risico’s. Dit betreffen de risico’s die specifiek voor een project zijn en zich niet standaard voordoen. Als een specifiek onderdeel van toepassing is op de risicoanalyse geven wij een beheersmaatregel aan. Ook de gevolgen en de verbinding naar de Monte-Carlosimulatie (zie volgende alinea) wordt ingevuld. Op die manier zijn de risico’s schriftelijk in beeld gebracht. Een periodieke actualisering is noodzakelijk vanwege de voortgang van de grondexploitaties.

Om deze risico’s in financiële zin te vertalen, is gebruik gemaakt van de Monte-Carlosimulatie. Deze methode bootst het risicoprofiel van de grondexploitatie na op basis van een kansverdeling. Dit doen we door kansverdelingen toe te kennen aan variabelen en parameters in de exploitatie. Vervolgens bepaalt een computermodel op grond van simulaties de kansverdeling van het financiële projectresultaat. Met een bepaald betrouwbaarheidsgehalte (90%) is het mogelijk om het maximale risico van de grondexploitatie te beoordelen. Dat betekent dat het 90% zeker is dat het weergegeven financieel risico, het maximale risico is. 
De risicoanalyses zijn geactualiseerd op prijspeil 1-1-2023. Het totaalbedrag aan risico’s voor de grondexploitaties ramen we op € 2.127.000. Zie daarvoor onderstaande tabellen met een overzicht van alle projecten.
    

De risico’s bij de Begroting 2023 bedroegen in totaal € 1.392.000. De risico’s stegen met € 735.000. De belangrijkste reden van deze forse stijging is de gestegen risico’s voor Stijgoord en Diekink. Deze twee projecten samen zijn goed voor ongeveer € 480.000 risicostijging. De verkoop van Stijgoord ligt steeds langer stil en daardoor nemen de risico’s toe. Daarnaast verslechtert de vastgoedmarkt. Hierdoor neemt het risico toe op de nog uit te geven gronden.

Tabel 3. Overzicht Monte-Carlosimulatie grondexploitaties

Overzicht per grondcomplex
Wij maken onderscheid in de waardering van winstgevende en verlieslatende grondexploitaties. Winstgevende grondexploitaties berekenen wij op eindwaarde (= het resultaat op het tijdstip dat de grondexploitatie wordt afgesloten). Voor verliesgevende grondexploitaties moet direct een verliesvoorziening worden getroffen. Deze verliesvoorziening waarderen wij tegen contante waarde. De tabellen per complex hieronder laten dit onderscheid zien. In de overzichten per complex lichten wij de verschillen toe ten opzichte van de stand bij de Begroting 2023. 

Woningbouw

1.    Kop van Oost

Toelichting Kop van Oost

Voortgang inhoudelijk
Het bestemmingsplan Kop van Oost is eind 2021 onherroepelijk vastgesteld. Het plan bestaat uit vier fases waarin ongeveer 120 woningen en appartementen worden gebouwd.  De voorbereiding van de bouw vond in de tweede helft van 2022 plaats.

Bij de Begroting 2023 was de prognose als volgt:

• De bestaande bebouwing in fase 1 van het plan slopen en daarna bouwrijp opleveren
• Uitgifte van de eerste grond van fase 1 en start woningbouw
• Vervolgens starten met de werkzaamheden voor het bouwrijp maken van fase 2.

Deze planning liep vertraging op vanwege een verschil van inzicht met de ontwikkelaar. Op dit moment is fase 1 in de verkoop gegaan. Alle woningen zijn onder optie. Fase 1 en 2 worden in 2023 bouwrijp gemaakt. De eerste baten komen in 2023 binnen. Naar verwachting worden in 2025 de laatste gronden uitgegeven. Daarmee kan het woonrijp maken (en daarmee ook het project) in 2026 worden afgesloten. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een tekort van € 2.674.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het tekort nu geraamd op € 2.673.000. Het resultaat valt daarmee € 1.000 positiever uit.

Verschil jaarschijf 2022
Voor het project Kop van Oost is bij de Begroting 2023 voor de jaarschijf 2022 € 328.000 aan baten geraamd. In 2022 is er € 314.0000 aan baten gerealiseerd. Een verschil van € 14.000 lagere baten. 
 
Bij de Begroting 2023 is voor de jaarschijf 2022 € 631.000 aan lasten geraamd. In 2022 is er € 238.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van
€ 393.000 lagere lasten. Dit verschil is te verklaren, doordat de verwachting was dat fase 1 en 2 ook in 2022 bouwrijp gemaakt zou worden. Dit is door de vertraging echter doorgeschoven naar 2023.

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden namen wij onderstaande projectspecifieke risico’s mee in de risicoanalyse:

• Extra saneringskosten. Onduidelijk is of de saneringskosten, gezien het huidige gebruik, voldoende zijn meegenomen. 
• Extra plankosten. Langere doorlooptijd project door verschil van inzicht over planuitvoering. Dit heeft tot gevolg mogelijk externe inhuur en hogere interne kosten.
• Subsidie komt te vervallen. Voor het project is een subsidie toegekend die eisen stelt aan de start bouw. Op dit moment is er nog niet gestart met de bouw en daardoor komt de toegekende subsidie in gevaar.

Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 696.000. 

2.    Almen-Zuid II

Toelichting Almen-Zuid II

Voortgang inhoudelijk
Alle kavels zijn verkocht. De gronden worden in 2023 woonrijp opgeleverd. De grondexploitatie kan per 31-12-2023 afgesloten worden.  

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een tekort van € 128.000 per 1-1-2022. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het tekort nu geraamd op € 195.000. Het resultaat valt daarmee € 67.000 negatiever uit. 
Dit is te verklaren door hogere plankosten. Die ontstaan door intensievere planvorming in relatie tot het naastgelegen mogelijk te ontwikkelen Almen Zuid II B. 

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Almen-Zuid II is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 164.000 aan baten geraamd. In 2022 is er ook voor € 164.000 aan baten gerealiseerd. Alle kavels zijn daarmee verkocht. Bij de Begroting 2023 is er voor jaarschijf 2022 € 58.000 aan lasten geraamd. Er is in 2022 voor € 67.000 aan lasten geboekt. Een verschil van € 9.000 hogere lasten. Dit is het gevolg van de intensievere planbegeleiding.
 

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden zijn onderstaande projectspecifieke risico’s in de risicoanalyse meegenomen:

• Extra kosten woonrijp maken. Als de ontwikkeling van Almen-Zuid II B vertraging oploopt, loopt de grondexploitatie langer door. Dit leidt tot een kostenstijging.
• Extra plankosten. Als de grondexploitatie langer doorloopt door de vertraging van Almen-Zuid II B, leidt dit tot toenemende plankosten.

Het geraamde risico voor dit project is nihil en bedraagt € 21.000. 

3.    Harfsen-West

Toelichting Harfsen-West

Voortgang inhoudelijk
De laatste kavels zijn in 2022 verkocht. Eind 2022 is gestart met het woonrijp maken van de grond. De grondexploitatie kan naar verwachting per 31-12-2023 afgerond worden. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een overschot van € 205.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het overschot nu geraamd op € 27.000. Het resultaat valt € 178.000 negatiever uit. Dit is te verklaren doordat er in 2022 voor € 204.000 resultaat is genomen uit de exploitatie. 

Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 een tussentijdse winstneming geraamd van € 26.000. Bij de Jaarrekening 2022 kan er voor € 204.000 aan resultaat genomen worden. De winstneming valt daarmee € 178.000 hoger uit. Dit is te verklaren doordat de werkzaamheden voor het woonrijp maken grotendeels zijn afgerond, dit gaat voorspoediger dan verwacht bij de Begroting 2023. 

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Harfsen-West is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 346.000 aan baten geraamd. Er is in 2022 ook voor € 346.000 aan baten gerealiseerd. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 146.000 aan lasten geraamd. Er is in 2022 voor € 431.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 285.000 hogere lasten. Dit is te verklaren. Bij de begroting 2023 is ervan uitgegaan dat 75% van de kosten voor het woonrijp maken in 2023 worden gemaakt. Bij de Jaarrekening 2022 bleek dat de meeste kosten voor het woonrijp maken in 2022 gerealiseerd zijn.

Projectspecifieke risico’s 

Het project en daarmee de grondexploitatie wordt volgend jaar afgesloten.  Er zijn naast de standaard ramingsonzekerheden geen noemenswaardige projectspecifieke risico’s. Om die reden bedraagt het risico slechts € 23.000. 

4.    Barchem-Zuid

Toelichting Barchem-Zuid

Voortgang inhoudelijk
Alle kavels zijn verkocht op één na. Deze is verkocht onder voorbehoud van verkrijgen omgevingsvergunning en zal naar verwachting Q1 2023 verkocht zijn. Ook het woonrijp maken is afgerond. De grondexploitatie kan per 31-12-2023 afgesloten worden. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Barchem-Zuid Begroting 2023 raamde een tekort van € 880.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 wordt het tekort per 1-1-2023 nu geraamd op € 899.000. Het resultaat valt daarmee circa € 19.000 negatiever uit. Dit is te verklaren doordat de verwachting was dat de grondexploitatie per 31-12-2022 afgesloten kon worden. Omdat de laatste kavel niet in 2022 definitief verkocht is, kan de grondexploitatie niet afgesloten worden. Daardoor is sprake van extra plankosten, indexatie en rente.  

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Barchem-Zuid is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 106.000 aan baten geraamd. Er zijn in 2022 geen baten gerealiseerd. Dit is te verklaren doordat de laatste kavel verkocht is onder voorbehoud. De inkomsten komen later binnen. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 72.000 aan lasten geraamd. Er is in 2022 voor € 79.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 7.000 hogere lasten. 

Projectspecifieke risico’s 

Het project wordt volgend jaar afgesloten en er zijn vrijwel geen onzekerheden. Voor dit project zijn er geen noemenswaardige risico’s.  

Omdat de grondexploitatie volgend jaar wordt afgesloten zijn er naast de standaard ramingsonzekerheden geen noemenswaardige projectspecifieke risico’s. Om die reden bedraagt het risico slechts € 28.000. 

5.    Clusterlocatie Exel 

Toelichting Clusterlocatie Exel

Voortgang inhoudelijk
Het project is gebaseerd op hetzelfde gemeentelijke FAB-beleid als de clustering Laren. Er zijn bij dit laatste project procedurele vorderingen gemaakt. Het project lag lang stil vanwege een beroepszaak bij de Raad van State. Omdat een belangrijke beroepsgrond het FAB-beleid is en de houdbaarheid van dit beleid niet zeker is, is er nog niet gestart met de bestemmingsplanprocedure voor Exel. Het project heeft lang stilgelegen vanwege een beroepszaak bij de Raad van State. Deze beroepszaak is afgerond en planvorming wordt weer opgepakt. In het gunstigste geval wordt er in 2024 gestart met het bouwrijp maken en vindt ook de eerste kavelverkoop in 2024 plaats. Het woonrijp maken vangt aan na de verkoop van de eerste kavels in 2024. Naar verwachting wordt de grondexploitatie per 31-12-2029 afgesloten. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een positief resultaat van € 254.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het resultaat nu geraamd op € 246.000. Het resultaat valt daarmee € 8.000 negatiever uit.  

Voor het project Clusterlocatie Exel was bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 geen resultaatneming geprognosticeerd. Bij de Jaarrekening 2022 is er ook geen resultaatneming gedaan.

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Clusterlocatie Exel zijn bij Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 geen baten geraamd. In 2022 zijn er ook geen baten gerealiseerd. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 32.000 aan lasten geraamd. In 2022 is er voor € 34.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 2.000 hogere lasten.

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden zijn onderstaande projectspecifieke risico’s in de risicoanalyse meegenomen:

• Extra kosten bouw-/woonrijp maken. Het bouw- en woonrijp maken moet nog plaatsvinden en gaat bij de raming uit van de nu bekende uitgangspunten. Het risico dat de kosten hoger uitvallen is meegenomen in de risicoanalyse.
• Daarnaast bestaat de kans op het eventueel moeten verwijderen van funderingsrestanten, wat ook in de risicoanalyse is meegenomen.
• Binnen het plangebied bevindt zich een bos. De bomen moeten gekapt en elders gecompenseerd worden. De hiervoor beschikbare gemeentelijke locatie, lijkt hiervoor te klein te zijn. In verdere planvorming moet dit duidelijk worden. Daarom is er rekening gehouden met het risico dat er nog gronden tegen agrarische waarde verworven moeten worden.

Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 203.000. 

6.    Detmerskazerne Eefde

Toelichting Detmerskazerne Eefde

Voortgang inhoudelijk
Alle kavels zijn verkocht. In 2023 wordt alles woonrijp opgeleverd. Naar verwachting zijn alle werkzaamheden op 31-12-2023 gereed en kan de grondexploitatie worden afgesloten.

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een positief resultaat van € 40.000 per 
1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het resultaat nu geraamd op € 62.000. Het resultaat valt daarmee € 22.000 positiever uit. Dat is te verklaren doordat de grondexploitatie een jaar eerder kan worden afgesloten. Hierdoor wordt er geen index en rente over 2024 gerekend. 

Bij de Begroting 2023 is ervoor gekozen om geen resultaatneming te doen. Hiervoor is gekozen omdat het resultaat van de grondexploitatie nipt positief is. Het nemen van resultaat in 2022 kan ervoor zorgen dat, mochten er in 2023 tegenvallers zijn, de winstneming weer teruggedraaid moet worden. In dat geval zou een resultaat ten laste van de algemene reserve genomen moeten worden. 

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Detmerskazerne is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 2.915.000 geraamd. In 2022 is dit gerealiseerd. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 573.000 aan lasten geraamd. In 2022 is er voor € 517.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 56.000 lagere lasten. Dit is te verklaren doordat de verwachting was dat eind 2022 gestart zou worden met het woonrijp maken. Dit is niet gebeurd. 

Projectspecifieke risico’s 

Naast de standaard ramingsonzekerheden is het volgende projectspecifieke risico in de risicoanalyse meegenomen. De extra kosten voor woonrijp maken. Dit woonrijp maken moet nog plaatsvinden. Het risico dat de kosten hoger uitvallen is meegenomen in de risicoanalyse.

Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 66.000.  

7.    Etalage naar de Toekomst Deelplan 5 Holmerskamp

Toelichting Etalage naar de Toekomst (Holmerskamp) 

Voortgang inhoudelijk
Voor het project Holmerskamp zijn alle kavels verkocht. Er is een verschil van inzicht met de ontwikkelaar, waardoor er nog niet gestart is met het woonrijp maken van de gronden. Naar verwachting worden de gronden in 2023 woonrijp gemaakt. De grondexploitatie kan naar verwachting per 31-12-2023 worden afgesloten. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een tekort van € 1.720.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het tekort nu geraamd op € 1.723.000. Het resultaat valt daarmee € 3.000 negatiever uit.

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Holmerskamp zijn bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 geen baten geraamd. Er is voor € 56.000 aan baten gerealiseerd. Een verschil van € 56.000 hogere baten. Dit is te verklaren doordat de exploitatiebijdrage betaald is. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 207.000 aan lasten geraamd. Er is voor € 42.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 165.000 lagere lasten. Dit is te verklaren doordat er in 2022 niet gestart is met het bouwrijp maken. Er zijn daardoor minder plankosten gemaakt. 

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden is het volgende projectspecifieke risico in de risicoanalyse meegenomen. De extra kosten voor woonrijp maken. Dit woonrijp maken moet nog plaatsvinden. Het risico dat de kosten hoger uitvallen is meegenomen in de risicoanalyse.

Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 43.000.

8.    Scheggertdijk 7

Toelichting Scheggertdijk 7

Voortgang inhoudelijk
Scheggertdijk betreft een grondexploitatie voor woningbouw. De grond is in eigendom van de gemeente en was verhuurd aan Doornberg. Doornberg heeft de locatie verlaten. Dat betekent dat er in 2023 gestart kan worden met sloop, sanering en met het bouwrijp maken. De uitgifte van de woningbouw staat gepland vanaf 2024 tot en met 2026. Ook het woonrijp maken wordt dan afgerond, zodat het project per 31-12-2026 afgesloten kan worden. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een positief resultaat van € 213.000 (eindwaarde) per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 is de raming van het resultaat € -62.000 (netto contante waarde). De verslechtering bedraagt op netto contante waarde € 258.000. Deze verslechtering wordt hieronder toegelicht.
Voor het project Scheggertdijk is bij de Begroting 2023 geconstateerd dat er onzekerheid zit in de te verwachten lasten en baten. Deze onzekerheid is bewust tijdens de actualisering van de Jaarrekening 2021 en bij de Begroting 2023 niet verwerkt. Als toelichting op deze keuze hebben wij de ‘Position Paper Bouwgrex Scheggertdijk’ opgesteld.  Door vertraging in de oplevering van de locatie en door onvoldoende inzicht in het moment van oplevering, is ervoor gekozen om de grondexploitatie alleen te indexeren per 31-12-2021.  Van belang was om eerst op de afwikkeling van het juridische traject met Doornberg Recycling te wachten. Dit hele traject zorgde ervoor dat de focus lag op de verwerving van de locatie. Na het vertrek van Doornberg kwam de focus op realisatie. 
Omdat de focus nu op realisatie komt te liggen en er meer duidelijkheid is over de planvorming, hebben wij de grondexploitatie bij de Jaarrekening 2022 op alle onderdelen geactualiseerd en onderbouwd. 

Lasten grondexploitatie 
De lasten in de grondexploitatie zijn met circa € 349.000 toegenomen. Hieronder lichten we dit voor de belangrijkste kostenposten toe.
•    De lasten voor sloop en sanering namen met ongeveer € 160.000 toe. Dit is te verklaren doordat er rekening is gehouden met aanvullende onderzoeken, verleggen van ondergrondse infrastructuur, sloop van het bassin en hogere saneringskosten.
•    De lasten voor bouw- en woonrijp namen met ongeveer € 159.000 toe. Dit is te verklaren doordat bij de vaststelling van de grondexploitatie niet gerekend is met het woonrijp maken van de gronden. Reden hiervoor is dat toen het uitgangspunt was dat dit bij de afnemers van de kavels kwam te liggen. Dit bleek niet het geval.
•    De lasten voor planbegeleiding namen met ongeveer € 30.000 toe. Dit kwam onder andere door het juridische traject. Door een verwachte intensieve planbegeleiding. En door voorbereiding, toezicht en uitvoering op sloopwerkzaamheden, bouw- en woonrijp maken. 

Baten grondexploitatie 
De baten in de grondexploitatie namen met € 69.000 toe. Hieronder lichten wij dit voor de belangrijkste opbrengstenposten toe: 
•    De baten uit de kavelverkoop  zijn met een toename van € 8.000 vrijwel gelijk gebleven.  Voor de bepaling van de waarde van deze kavels is een advies opgevraagd bij een makelaar (29-7-2022). Deze kavelprijzen liggen hoger dan waarvan is uitgegaan bij de Begroting 2023. Echter betreffen dit kavels in het hoge segment. Vanaf september 2022 is door inflatie en rentestijging de leencapaciteit onder druk komen te staan. Om die reden is een lagere kavelprijs gehanteerd dan het waarde advies. De gehanteerde kavelprijs ligt circa 5% lager dan het waarde advies.
•    De baten uit overige opbrengsten zijn toegenomen met € 61.000. Dit is te verklaren door een overeengekomen verschuldigde betaling uit het juridische traject. 
Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 geen tussentijdse winstneming geraamd. Er is bij de Jaarrekening 2022 ook geen tussentijdse winst genomen.

Verschil jaarschijf 2022
Voor het project Scheggertdijk 7 is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 26.000 aan baten geraamd. In 2022 is er voor € 30.000 aan baten gerealiseerd. Dit is een verschil van € 4.000 aan hogere baten. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 361.000 aan lasten geraamd. In 2022 is er voor € 91.000 aan lasten gerealiseerd: een verschil van € 270.000 lagere lasten. Dit is het gevolg van het niet starten van de werkzaamheden van het slopen van bebouwing en sanering van de grond. Deze werkzaamheden starten in 2023. 

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden zijn onderstaande projectspecifieke risico’s in de risicoanalyse meegenomen:
•    Extra saneringskosten. Er is verontreiniging aanwezig binnen het plangebied. Toen Doornberg nog op de locatie aanwezig was, kon er geen onderzoek worden gedaan. Begin 2023 wordt onderzoek gedaan naar de verontreiniging. Dat betekent dat voor de Jaarrekening 2022 dit onderzoek te laat komt om de uitkomsten daarvan te verwerken. Het gevolg hiervan is dat de raming voor de sanering nog op aannames is gebaseerd. Daarom bestaat de kans dat de aannames te laag zijn ingeschat en is er een risico dat de saneringskosten te laag zijn ingeschat. 
•    Lagere grondwaarde. De kavels bevinden zich in het hogere prijssegment. Ondanks makelaarsadviezen kan het zo zijn dat er geen belangstelling is voor dit prijssegment. Dat kan leiden tot een lagere verkoopprijs.
•    Het project kan veel langer duren dan verwacht als de markt nog verder verslechtert, omdat de kavels zich in het hoge prijssegment bevinden.  Dat zou kunnen leiden tot hogere plankosten. 
Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 310.000. 

Industrieterreinen

1.    Aalsvoort-West

Toelichting Aalsvoort-West

Voortgang inhoudelijk
De verwachting was dat in 2022 alle gronden verkocht zouden zijn. Dit is tegengevallen. De verwachting is dat in 2023 alles verkocht is en alles woonrijp is opgeleverd. De bijgestelde verwachting is dat de grondexploitatie per 31-12-2023 afgerond kan worden. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een overschot van € 213.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het overschot nu geraamd op € 647.000. Het resultaat valt € 434.000 positiever uit. Dit resultaat geeft een vertekend beeld van de financiële situatie. Bij de Begroting 2023 was de prognose dat er in 2022 voor € 687.000 aan resultaat genomen kon worden. Echter is er minder verkocht dan verwacht waardoor er minder resultaat genomen kan worden. Dat betekent dat het niet genomen resultaat doorschuift naar 2023. 

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Aalsvoort-West is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 1.672.000 aan baten geraamd. Er is in 2022 voor € 491.000 aan baten gerealiseerd. Een verschil van € 1.181.000. Dit is te verklaren doordat er veel minder grond verkocht is dan verwacht. Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 € 320.000 aan lasten geraamd. Er is in 2022 voor € 223.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 97.000 lagere kosten. Dit is te verklaren doordat het woonrijp maken in 2023 uitgevoerd zal worden, waardoor er ook minder plankosten zijn gemaakt.

Bij de Begroting 2023 is voor jaarschijf 2022 een tussentijdse winstneming geraamd van 
€ 687.000. Bij de Jaarrekening 2022 zal er bij de jaarschijf 2022 voor € 239.000 aan tussentijdse winstneming genomen worden. Een verschil van € 448.000 lagere winstneming. Dit is het gevolg van het feit dat in 2022 niet alle kavels verkocht zijn.

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden zijn onderstaande projectspecifieke risico’s in de risicoanalyse meegenomen:

Het project zal volgend jaar worden afgesloten en er zijn vrijwel geen onzekerheden. Voor dit project zijn geen noemenswaardige projectspecifieke risico’s.    

2.    Stijgoord 

Toelichting Stijgoord

Voortgang inhoudelijk
Het project Stijgoord verloopt moeizaam en de verkopen vallen tegen. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een tekort van € 165.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het tekort nu geraamd op € 191.000. Het resultaat valt daarmee € 26.000 negatiever uit. Dat heeft hoofdzakelijk te maken met de hogere toekomstige rentekosten, omdat er minder verkocht is waardoor de boekwaarde waarover rente betaald zal worden langer hoger blijft. 

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Stijgoord is bij de Begroting 2023 voor jaarschijf 2022 € 600.000 aan baten geraamd. Er is in 2022 voor € 20.000 aan baten gerealiseerd. Een verschil van € 580.000 lagere baten. Deze verwachting valt veel negatiever uit doordat geen verkopen zijn geweest. Bij de Begroting 2023 is er voor jaarschijf 2022 € 66.000 aan lasten geraamd. In 2022 is er voor € 63.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 3.000 lagere lasten. 

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden zijn onderstaande projectspecifieke risico’s in de risicoanalyse meegenomen:

-    Extra kosten woonrijp maken: tijdens de actualisatie is samen met een civiel adviseur gekeken naar de raming. De raming lijkt voldoende, echter bestaat er altijd een risico dat de kosten overschreden worden. Zeker in de huidige tijd van prijsstijgingen.  
-    De verkoop van de vrije kavels verloopt moeizaam. Dit kan uiteindelijk van grote invloed zijn op het resultaat door langere looptijd waaronder rente en prijscorrecties. 

Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 295.000. 

3.    TKF

Toelichting TKF

Voortgang inhoudelijk
In het oostelijk deel is de laatste bouwkavel verkocht. De grond zal in 2023 woonrijp gemaakt worden en de subsidie geboekt. De grondexploitatie kan per 31-12-2023 afgesloten worden.

Financieel
De grondexploitatieberekening bij de Begroting 2023 raamde een tekort van € 236.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het tekort nu geraamd op € 236.000. Het resultaat blijft hetzelfde.

Verschil jaarschijf 2022

Er zijn geen noemenswaardige verschillen.  

Projectspecifieke risico’s 
Er zijn geen noemenswaardige risico’s voor deze grondexploitatie.

4.    Diekink

Toelichting Diekink

Voortgang inhoudelijk
Het bestemmingsplan en de grondexploitatie Diekink zijn in 2020 vastgesteld door de gemeenteraad. Dit gebeurde in de raadsvergadering van 7 december 2020. Tegen dit bestemmingsplan is beroep ingesteld bij de Raad van State. De start van het bouwrijp maken wordt daarom uitgesteld totdat het bestemmingsplan onherroepelijk is. Dit plan heeft een capaciteit van 5,5 hectare te verkopen industrieterrein. Als gevolg van het instellen van het beroep is de fasering wederom een jaar doorgeschoven. Start bouwrijp maken is nu gepland in 2024. Het slopen en saneren zullen nog wel in 2023 aanvangen. De eerste verkoop is gepland in 2024 en de laatste in 2027. Naar verwachting worden de laatste werkzaamheden in 2027 afgerond, waarna het project kan worden afgesloten. 

Financieel
De grondexploitatieberekening Begroting 2023 raamde een tekort van € 660.000 per 1-1-2023. Door de actualisatie van de grondexploitatieberekening bij de Jaarrekening 2022 per 1-1-2023 wordt het tekort nu geraamd op € 733.000. Het resultaat valt daarmee € 73.000 negatiever uit. Dit is te verklaren doordat bouwrijp maken een jaar later zal worden uitgevoerd, waardoor er een extra jaar indexering over wordt gerekend daarmee de kostenstijging toeneemt. Dezelfde reden hangt samen met de stijging van de rentekosten. 

Verschil jaarschijf 2022

Voor het project Diekink zijn bij de Begroting voor jaarschijf 2022 € 8.000 baten geraamd. In Jaarrekening 2022 zijn er geen baten geraamd. Een verschil van € 8.000 en is te verklaren doordat er dit jaar geen verpachtinkomsten zijn geweest. Bij de Begroting 2023 is er voor jaarschijf 2022 € 97.000 aan lasten geraamd. Er is in 2022 € 105.000 aan lasten gerealiseerd. Een verschil van € 8.000 lagere lasten. 

Projectspecifieke risico’s 
Naast de standaard ramingsonzekerheden zijn onderstaande projectspecifieke risico’s in de risicoanalyse meegenomen:

-    Extra kosten bouw- en woonrijp maken: Het bouw- en woonrijp maken moet nog plaatsvinden. Het risico dat de kosten hoger uitvallen is meegenomen in de risicoanalyse.
-    Opbrengsten kavelverkoop: Aan de opbrengstenkant is een bandbreedte meegenomen in de risicoanalyse. De opbrengsten worden in de komende jaren gerealiseerd en in de risicoanalyse is een eventuele lagers kavelprijs opgenomen. De risico’s aan de opbrengstenkant zijn flink toegenomen door de stijgende rentes. Door de stijgende rentes neemt de mogelijkheid tot financiering af waardoor er minder geleend kan worden. 

Het geraamde risico voor dit project bedraagt € 377.000. 

Totaaloverzicht resultaten complexen
Onderstaande tabel is een overzicht waarbij de eindwaarden worden getoond voor de grondexploitaties. Omdat wij verliesvoorzieningen waarderen tegen contante waarde, tonen we deze ook.
We vergelijken de verwachte resultaten van de grondexploitaties op eindwaarde en contante waarde. Bij de contante waarde vertalen we de resultaten naar 1 januari 2023. Dit is de waarde van het eindresultaat van de grondexploitaties teruggerekend naar 1 januari 2023. Ook brengen we de eindresultaten van de grondexploitaties in beeld op eindwaarde. Daarbij tonen we de resultaten aan het eind van de looptijd van het plan.

Tabel 2. Overzicht contante waarde – eindwaarde actieve bouwgrondexploitaties

Toelichting particuliere grondexploitaties
Bij particuliere grondexploitaties regelen wij zoveel mogelijk het kostenverhaal vooraf via een overeenkomst of de legesverordening. 
In 2022 zijn voor diverse plannen kosten gemaakt voor de voorbereiding van de ontwikkeling van toekomstige bouwlocaties in de gemeente. Dit resulteerde in een toename van de verliesvoorziening met € 5.000 bij de particuliere exploitaties. Het saldo van de verliesvoorziening was op 1 januari 2022 -/-  € 37.000 en per 31 december 2022 -/-  € 37.000. Dit is specifiek voor die plannen waarvoor nog geen overeenkomst is gemaakt. 

Bij de onderhandelingen over de overeenkomsten wordt een maximaal bedrag afgesproken als exploitatiebijdrage om de kosten van de gemeente te dekken. Soms blijkt dit bedrag niet voldoende te zijn. Dit deel kan niet in rekening worden gebracht op grond van de overeenkomst. Het teveel aan gemaakte kosten komt dan voor rekening van de gemeente. In 2022 is dit bedrag € 33.000 en dit bedrag komt ten laste van het resultaat 2022.

Tabel 3. Overzicht particuliere grondexploitaties

Toelichting particuliere grondexploitaties

1. Barchemse Bos 
Het voornemen van de initiatiefnemer is het bouwen van zes woningen. Dit plan komt via een openbare weg uit op de Borculoseweg. Gezien de locatie en de grootte van de percelen, gaat het hier om woningen uit het duurdere segment. Het ontwerp bestemmingsplan heeft ter inzage gelegen. Hierop zijn meerdere zienswijzen binnengekomen. Deze zienswijzen gaan wij beantwoorden en verwerken de reacties in het bestemmingsplan. Nadat de gemeenteraad het gewijzigde bestemmingsplan heeft vastgesteld, staat het plan open voor beroep.

2. Borculoseweg 
Dit is een plan in Barchem aan de Borculoseweg 6. De initiatiefnemer is van plan de bestaande gebouwen te slopen en hier acht energiezuinige seniorenappartementen te maken voor de verhuur. Het plan zorgt voor een geschikte functie voor de locatie en leidt tot een op de toekomst gerichte woonplek. Het bestemmingsplan is onherroepelijk. De projectontwikkelaar gaat dit jaar starten met de bouw van de woningen. 

3. Cluster Laren 
Op 26 oktober 2020 heeft de gemeenteraad het bestemmingsplan ‘FAB Clustering Laren, herstelbesluit’ vastgesteld. Het bestemmingsplan omvat vier FAB (Functieverandering Agrarische Bebouwing) bouwrechten uit het buitengebied te verplaatsen naar de kern van Laren. Tegen dit besluit is in beroep gegaan bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Op 9 november 2022 heeft de Afdeling uitspraak gedaan in deze zaak. De Afdeling heeft het beroep ongegrond verklaard. Met deze uitspraak is het bestemmingsplan weer geldig. Dit betekent dat de initiatiefnemer verder kan gaan met de plannen. De omgevingsvergunning kan worden aangevraagd voor het bouwen van de woningen. 
Kort geleden heeft de gemeenteraad de kernvisie voor Laren vastgesteld. De clusterlocatie maakt voor een groot deel onderdeel uit van de in de kernvisie Laren aangewezen woningbouwlocatie Laren-Zuid. Wij zijn in overleg met de initiatiefnemer van FAB Clustering Laren en de eigenaren van de naast gelegen gronden die bestemd zijn voor woningbouw. Dit zorgt er voor dat de plannen goed op elkaar aansluiten.

4. De Cloese (afsluiten per 31-12-2022)
Kasteel De Cloese ligt aan de Keppellaan in Lochem. Jaren geleden heeft de politieschool het kasteel en het bijbehorende terrein verlaten. Hierdoor komt de locatie in aanmerking voor een andere invulling. In 2015 is er een overeenkomst met de ontwikkelaar gesloten voor de realisatie van 17 woningen. Het plan is gerealiseerd en de laatste exploitatiebijdrage wordt dit jaar door de ontwikkelaar betaald. Het project is op 31-12-2022 afgesloten.    

5. De Smid Epse 
De ontwikkelaar was van plan om langs de Deventerweg, op de plek van het restaurant “De Smid”, een hotel te ontwikkelen. De Raad van State heeft dat hotelplan in 2018 afgekeurd, omdat de behoefte aan zo’n accommodatie met tachtig kamers niet was aangetoond. Inmiddels is de locatie verkocht. 

6. Laren IV (afsluiten per 31-12-2022)
Het plan Laren IV is de woningbouwontwikkeling aan de noordwestzijde van Laren. De 85 woningen zijn gerealiseerd. Het project is op 31-12-2022 afgesloten. 

7. Polsvoort (afsluiten per 31-12-2022)
Het plan betreft de herontwikkeling van de bedrijfslocatie Polsvoort, gelegen aan de Zutphenseweg in Lochem. De naam van de nieuwbouwwijk is: ‘Bosstaete’. De 58 woningen zijn in 2021 opgeleverd en het woonrijp maken is afgerond. Het project is op 31-12-2022 afgesloten. 

8. Reudink (afsluiten per 31-12-2022)
Het bouwproject heet ook wel Berkeloevers. Daar worden totaal 14 bouwkavels en 6 levensloopbestendige twee-onder-een-kapwoningen gerealiseerd. Aan de Nieuweweg zijn nog eens twee kavels te koop. Het project wordt gerealiseerd op het terrein rond de voormalige molen van Reudink aan de Graaf Ottoweg. Twee plaatselijke investeerders en een projectontwikkelaar werken samen onder de naam Berkeloevers VOF. De bestemmingsplannen Berkeloevers en Nieuweweg zijn onherroepelijk. Dit plan is inmiddels opgeleverd. Het project is op 31-12-2022 afgesloten.

9. Zutphenseweg 18 Laren (afsluiten per 31-12-2022)
De gemeenteraad heeft op 16 maart 2015 besloten het bestemmingsplan en beeldkwaliteitsplan Zutphenseweg 18 Laren vast te stellen. Er zijn 10 grondgebonden woningen ter plaatste van de voormalige landbouwschool in Laren gerealiseerd. Het project is op 31-12-2022 afgesloten. 

10. Kokstraat 37 Eefde
De bedrijfsactiviteiten op het perceel Kokstraat 37 Eefde zijn gestaakt. De huidige eigenaar wenst de locatie te herontwikkelen voor woningbouw. Op 19 januari 2021 heeft het college het volgende besluit genomen: “In principe medewerking verlenen aan de herontwikkeling van de bedrijfslocatie Kokstraat 37 in Eefde waarbij 8 starterswoningen en 10 comfortwoningen voor senioren worden gerealiseerd.” Om de herontwikkeling van de locatie voor woningbouw mogelijk te maken moet het bestemmingsplan worden herzien. Voorafgaand aan de start van de bestemmingsplanprocedure zal het plan nader worden uitgewerkt en de benodigde onderzoeken worden uitgevoerd en getoetst. 

11. Lochemseweg 134/136 Harfsen
Initiatief voor herontwikkeling van de locatie voor woningbouw. De bestaande gebouwen worden gesloopt en vervangen door een appartementengebouw met 19 woningen en maatschappelijke/commerciële ruimte in (een deel van) de plint. Momenteel wordt het ontwerp bestemmingsplan opgesteld. Start bestemmingsplanprocedure naar verwachting in Q2 van 2023.

12. Dorpsstraat 1 Laren

De voormalige horecavoorziening op deze plek (‘Stegeman’) staat al een aantal jaren leeg. Het is niet gelukt een nieuwe exploitant te vinden. De eigenaar heeft daarom een partij aangezocht om de locatie te transformeren naar woningbouw. Op 19 april 2022 heeft het college een principebesluit genomen om medewerking te verlenen aan deze herontwikkeling. Het gaat om 21 woningen waarvan 15 grondgebonden en 6 in een klein appartementencomplex. Op de begane grond daarvan is een commerciële invulling voorzien. De benodigde bestemmingsplanprocedure wordt in februari 2023 opgestart.